Pieter Bruegel (baba)
fantastik öğelerin ağır bastığı, yoruma çağıran ilginç bir 16 yy ressamı. Burada birkaç kez bahsi geçmişti. Jim Broadbent yığınla filmini seyrettiğim bir aktör. Hele de Mike Leigh ile olan çalışmalarını
tekrar tekrar izlemekten bıkmam. ”Guardian”
epeydir hayatımda yer alan rafine
lezzetlerden birisi. TR’de çıkan 10 tane gazeteyi okuyacağınıza birkaç sayfa Guardian okuyun, seminere gitmiş gibi olursunuz her gün.
İyi güzel de niye Pieter
Bruegel, Jim Broadbent ve Guardian’dan
arka arkaya bahsettim?
2018’de çıkan bir
grafik roman üçünü bir araya getiriyor da ondan. Nasıl mı? Jim Broadbent Alzheimer olan annesine bakarken hem ailesinin yıllardır yaşadığı deniz kıyısındaki bölgeden hem de
Bruegel’in "Dulle Griet" tablosundan esinlenerek bir hikaye yazar, filme çekmek ister.
Prodüksiyon maliyetleri falan gözünü korkutunca grafik romana yönelir. Guardian’dan tanıyıp beğendiği Dix’e eposta atar ve süreç gelişerek
2018 yılında çalışmanın "Dull Margaret" ismiyle grafik roman olarak raflarda yerini almasıyla sonlanır.
Benzer bir yapım sürecini yine bir aktörün yazdığı “Indeh” (Ethan Hawke / Greg
Ruth) grafik romanında yaşadığımızı burayı takip edenler hatırlayacaktır (link).
Konu
Dull Margaret yılan balığı avlayıp satarak hayatını kazanan fakir
bir kadın. Kasabadan uzakta yıkık dökük bir barakada tek başına yaşıyor.
İtilip kakılan, sefalet içinde ama en önemlisi yalnız bir insan. En son pazara
gidişinde kendisine yapılan haksızlığın öfkesiyle büyü işlerine girip hiçbir
şeyin eskisi gibi olmayacağı bir sürecin fitilini ateşliyor.
 |
| Pieter Bruegel "Dulle Griet" |
Bruegel ve "Dulle Griet"
Tıpkı bir önceki yüzyıl eser vermiş Bosch gibi Pieter
Bruegel’i de bugünün korku sinemasının 16.yy'daki öncülerinden biri gibi
görürüm. Dönemin Hollanda’sında, hatta Avrupa’sında konulu resimlerin ana teması dini açıdan Kutsal
Kitap, örfi açıdansa genelde halk masalları ya da atasözleri oluyordu. Bruegel kalabalık insan manzaralarıyla, toplumunun öyküleri ve inanışlarını resmetmesinin yanında, dönemin dilini de yansıtıyor. Rastgele değil kompozisyonları, resimlerin her bir köşesi bir tiyatro sahnesi, bir deyimler sözlüğü sayfası gibi. Herhangi bir resmini saatlerce düşünüp, her bir figür ya da objeden yepyeni hikayelere yelken açabiliyorsunuz.
Grafik romana ilham kaynağı olan “Dulle Griet” tablosu (1563) “şirret
kadın” temasını merkezdeki zırhlı kadın ve etrafındaki kavga dövüş
içindeki diğer kadınlar üzerinden yansıtan bir resim olarak kabul ediliyor. O dönem Hollanda’sında “şirret kadınlara” cehennemde bile kimsenin
dokunmaya cesaret edemeyeceği söylenirmiş. Bruegel bu deyime örneklerle
doldurmuş tablosunu. "Yağma" unsuru adeta bir koltukta 4 karpuz taşır gibi yüklendiği ganimetlerle betimlenirken, bir açgözlülüğe de işaret ediyor gibi.
Grafik roman’daki yılan balığı açısından da bir bilgi vermek açıklayıcı olacaktır. O dönem yine şöyle bir atasözü varmış: “Kuyruğundan yakalanmış yılan balığı,
yarısı yakalanmamış yılan balığıdır”. Yani “erken sevinme sonra dövünme!” gibi bir anlamı
var. Bunu da ben uydurdum şimdi yazarken :) Dolayısıyla çizgiromana
baktığımızda başta kadının sepetindeki yılan balığını göz göre göre kaçırması
ve sonrasında yaşadıkları, bu atasözü bilindiğinde daha anlamlı gözüküyor.
Hikaye
Çetin Altan
insanoğlunun başında iki büyük bela var derdi. “Biri parasızlık diğeri de yalnızlık”.
Haklıydı. Artık fakirlikten konuşmak
TR’de tabu olsa da; herkes gezilerinden, yediklerinden, giydiklerinden bir kontes edasıyla bahsetse de, parasızlık çoğumuzun hayatına eli kırbaçlı bir efendi
gibi hükmetmeye devam ediyor. Canavarlar yok sayınca yok olmuyor. İşte bu albümde de evrenin bir köşesindeki zamansız
diyarlardan birinde, bu iki illetin pençesinde kıvranan insanlardan birinin
yaşadıklarına şahitlik ediyoruz. Yalnız bir kadın. Ne para ve ne de bir
arkadaş. Ne bir ses ne bir nefes. Yaşam zor. Yaşam saldırgan. Tek başına insan. Yolunu şaşırıyor kadıncağız sonunda. Ne
yapsın ki…
Hani peri masalları vardır ya, ben bu albümü bir “cadı masalı”na benzettim. Bir cadıya dönüşümün
öyküsünü buldum okurken. Tamamen dışlanmış hissettiğiniz noktada artık karşı
taraftaki en ufak bir iyiyi de gözünüz görmüyor ve dönüşüyorsunuz. Yılmaz Erdoğan “Ben senin
beni sevebilme ihtimalini sevdim” diyordu ya, “Toplumun iyi davranabilme ihtimaline yönelik umudunu kaybetmek” de
çok tehlikeli bir başkalaşımı tetikler. Artık herkes, her ilişki, yaşamın her
anı sizin için bir "tehdit" ve daha da ötesinde“intikam
mastürbasyonu” olur. Köleliğinin intikamını daha da zalim bir efendi olarak çıkarmak istersin. Poe’nun deyimiyle korkunç bir “maelstrom”a kapılmıştır insan ve kendini kurtarmak çok zordur. Yaşayan bilir.
Resimleme
Ürkütücü bir acayipliği var karakterlerin. İnsanlıktan
çıkmakla çıkmamak arasında kararsızlar, "araf'talar" sanki. Hem şekil hem de davranış olarak. Albüme çamur
ve yosun renklerinin bulamaçlaşmış silik ve soluk tonları hakim. Gökyüzü ve
deniz, mavinin griye komşu tonlarını paylaşıyor. İnsanların yüzlerinde en fazla ağızları belirgin. Tıpkı Bruegel’in
resmindeki cehennemin kapısında olduğu gibi. Dix’in farklı ilüstrasyonlarına
baktığımızda hikayeden çok bir çizim stili olarak genel bir tercih olduğu
anlaşılıyor. Deniz, başlarda kadının sırtındaki elbiseyle aynı renkte, "coğrafya kaderdir” diye diretir gibi
yapışmış kadına. Büyüden sonra ise kadının kırmızı bir elbise giymesiyle
çevresinden, kendi doğasından kopuşu veriliyor belki.
Okudukça daha başka çağrışımlarla da karşılaşıyorsunuz. Kimi kişisel kimi ortak. Yine albümün daha ilk sayfalarında bana hatırlattığı, yılan
balıklarının merkezi rolünün de etkisiyle, alegori’nin alasının yapıldığı “Teneke
Trampet” oldu.
Kafamda düşünceler uçuşturması hoşuma gitti. Biraz şiirsel biraz
fantastik biraz masalsı, koyu ve depresif bir grafik roman denemesi, bir "varolamazlık öyküsü", bir “cadı masalı”.
 |
| Dix'in çizgilerinde kapalı ya da küçük gözler ve yüzün en belirgin öğesi olarak "iri dişli büyük ağızlar" dikkat çekiyor. |
 |
| Dix |
