Böylece Kate Humble'ın sunduğu BBC'nin 3 bölümlük Living with Nomads (2015) serisinin notları geçirilmiş oldu. Son bölümdeki Moğol göçebe aile içlerinde nispeten en iyi şartlarda yaşayandı.
NOTLAR
Gobi, Largest desert in Asia
Sovyetlerin
işgalindeyken göçebelik yasaklanmış. Herds collectivized.
Komünizm sonrası halkın
1/3’ü nomadism’e geri dönmüş. Ülkede son dönem madencilik patladığı için bir
kısmı o sektöre geçmeyi düşünüyor.
Deniz seviyesinden
2500m yüksekte summer camp. Odnor ve annesi Chimed (77) karşıladı. Onlarla
kalacak. Chimed komünizm döneminde
eşiyle bir çiftlikte çalışmış.
Kashmir wool harvest –
tarak gibi bir aletle hayvanın yününü topluyor ama canı acıyor herhalde
bağırıyor.
Yakları da var.
Mongolia’da hayvancılık göçebelerin can damarı. Kurt çokmuş. Taştan çitler
yapmışlar.
Ger denilen communal
tent’ler içinde yaşıyorlar.
Hem Garter – rüzgarda
paltonun saçaklarını bacağa sabitliyor.
Heirloom – evladiyelik.
Kate’in evlilik yüzüğünde 12 yazılmış. Eşinin ailesi de kendi ailesi de eşiyle
de Eylül 12’de evlenmiş. ,
Every morning starts
with the rounding up of animals
Solar panellerle
elektrik ve tv kullanıyorlar. Arabaları da var.
Suya “os” diyorlar
Erişkin hayvanları dağa
serbest bırakıyorlar otlamaları için ve atla başlarında duruyorlar.
Yama – keçi
Ol – sheep
Mur – horse
Çocukları yatılı okuyor
Ynen komünist dönemin artıları hala sürüyor. Nenets gibi.
Hayvanların genç erkeklerinin kastrasyonu için aile her yıl biraraya geliyor çoluk çocuk.
Testicles are
iron-rich. Tuzlu suda sarı pirinçle çorbasını yapıyorlar.
Gidenin arkasından su
dökme adeti var.
Spring camp’e
çıkıyorlar her bahar. Bizim yaylalar gibi. Yazlık ve kışlıkları var.
Yazlığa giderken bebek
hayvanları da kamyona en son yüklediler. 4 saatte tüm kamp sökülüp yüklendi. Evlenenlere de bir Ger
verilirmiş adet olarak. Ömürleri boyunca kullanıyorlar sonra.
Yaşlıları diyor ki
kurtlar etrafta olduğunda daha az hastalık olurmuş. Hasta ve zayıf olanları
onlar yakalarmış çünkü. Yine de çok zarar veriyor kurt saldırıları. Kurtlar
olmalı ama fazla çoğalmamalılar diyorlar.
Bir tapınakları var.
Etrafında 3 kere dönüyorlar. Tavaf. Komünizm’de tapınaklar yıkılmış ama şimdi
serbest. Budist tapınağı. Pirinç ve süt bırakıyorlar. Tekeri döndürüp dilekte
bulunuyorlar. Havaya savurdular. Yağmur için de adak sunuyorlar. “Doğaya tapmak
biz Moğolların geleneğidir” diyor yaşlı kadın.
Çin’den sonra
Moğolistan ikinci büyük Kaşmir üreticisi. Produced by grooming out the goat’s
winter hair. Main source of income for the nomads. Mayıs ayında, yani yılda bir
kere yapıyorlar.
Baharda bazen günde 4
mevsim yaşanabiliyor. Değişken bir hava var. Kar fırtınası bile dakikalar
içinde başlayabilir. Kışın fırtınaları çok sert. 2010’da bir fırtınada 8.5
milyon hayvanı öldürmüş. Binlerce aile hayvancılığı bırakıp göçebeliğe veda
etmiş bu olaydan sonra.
Fırtına sonrası sabah
her taraf karla kaplıydı.
Kurtlar tayı
parçaladıktan sonra karkası dışarıda bıraktılar ki kurtlar aç kalıp tekrar
gelirse öldürsünler. Kurtlar genelde sabah 4-5 gibi saldırırmış.
Kaşmir’de fiber’lar ne
kadar inceyse, o kadar kaliteli sayılır.
Tughrik – para birimi
Dünyanın en iyi kaşmiri
Moğol kaşmiri deniyor. Fabrikada işleniyor sonrasında.
10 kilo keçi tüyü
(kaşmir) için 250 pound alıyorlar göçebeler. Komünizmden sonra Kaşmir,
Moğolistan’ın ikinci büyük endüstrisi olmuş.
Moğolistan ekonomisi
patlama yapıyor çünkü Gobi altında büyük mineral rezervleri bulunmuş. Madencilik
büyük gelir kapısı olmuş durumda. Gençler genelde madenciliği tercih ediyor.
Birinci endüstri. Ayda 2000 dolar maaş veriyorlar. Hayvancılıkla uğraşan
göçebelerin kazandığının 10 katından fazla.
Hoşt Hoşt diye
bağırıyorlar hayvanlara.
Eskiden Yak’lar
taşınmada da kullanılırmış. Şimdi prestij, süt ve yünleri için.
Yak festival – Yak
Rodeo
Erkekler bir yak
yakalayıp yününü kırkıyorlar, kadınlar da ondan ip yapıyor yarışmada. Tam
festivalin ortasında kar yağmasın mı birden…
