VOLCANO LIVE - BBC
Kate Humble (Göçmen Yaşamlar, Springwatch) ve Iain Stewart’ın (How to Grow a Planet) sunduğu 4 bölümlük BBC belgeselinde volkanik patlamaların mekanizmaları ve tarihi anlatılıyor. Çekim mekanı olarak Hawaii adalarının seçilmesi ve birinci elden yanardağ görüntülerinin sunulması ayrıca değer katıyor. Bunun yanında volkanik faaliyetlerin mekanizmalarının açıklandığı basit ve anlaşılır deneyler ve dünyanın dört bir yanından volkan görüntüleri seriyi daha da zenginleştirmiş. Canlı yayınlanması da ayrı bir tad veriyor.
NOTLAR
Hawaii is made up of a string of islands formed by molten rock called magma erupting from the seabed and creating volcanoes.
Lava lake. Only 4 in the current world.
Havai, canlılığı çok belirgin bir kara parçası. Hawaii adalarında eruptions and outpourings have been pushing new land above the Pacific.
Yüz yıl kadar önce Hawaiian Volcano Observatory kuruldu. Hawaii Volcanoes National Park içinde.
Mesela buradaki rock formation insanın izleyebileceği bir hızda meydana geliyor. Normalde milyonlarca yıl. Bu açıdan nefis bir laboratuvar.
Havai halkı volkanları kutsal kabul ediyor ve yüzyıllardır volkanlara giving their voice, chanting in respect. Bu chant’lere Ho`okupu diyorlar.
Volkanik aktivite haritası (hepsi aktif değil şu anda)
Şu anda aktif olanlar haritada. 20-30 arası.
Volkanların patlamasıyla kayalar ve yükseltiler meydana geliyor.
Where does that heat come from?
4.5 milyar yıl önceye, dünyanın oluşumuna gidiyoruz.
Geiger counter
Kayaların içinde thorium, uranium, potassium olarak radioactive material trapped. The decay of these radioactive elements generates heat.
Uraninite – uranyumdan zengin kaya
Half the heat trapped inside the earth comes from radioactive forces.
Infernal heat beneath our heat
The thick rocky crust we live on acts like a blanket keeping the heat inside. Toprağın altı yanıyor aslında. Yukarı uzaya çıktıkça ise hava donuyor.
Heat is transported as molting rock called magma. İt seeps out through fractions in the ocean floor. Yukarı yüzeye çıkacak yol arar zayıf kısımlar arayarak.
Yeraltındaki infernal heat yeryüzüne çıkacak bir yol bulur. Tüm volkanik aktivitelerin mekanizması bu.
 |
| Ananas üzerinden yerkabuğu magma ilişkisi |
Aslında sıvı halde magma var sanılır yerkabuğunun altında ama plasticity’ye sahip bir kütle var. Yerkabuğunun ağırlığı sıvılaşmasını engelliyor. Ananas gibi . Yuları çıktıkça üzerindeki ağırlık azalıyor ve sıvılaşmaya başlıyor.
Seismicity
Önce gaz çıkışı oluyor eruption’dan evvel. Sulphur dioxide emissions mesela. Sulphur burns with an eerily blue color.
Helikopterle flowfield’ı thermal cam kullanarak takip ederek lavanın yüzeye yakın oalrak nasıl bir rotayı takip ettiğini izliyorlar. Yerleşim yerleri uyarılabiliyor bu sayede.
The largest lava lake is in the Dem Rep of Congo. Kongo çatışması bol bir yer. UN’in en büyük kuvvetlerinden biri burada.
Dr. Lorraien Field, Mineralogist
Virunga mountains’a gitti. Jane Goodall gibi :)
A chain of 8 volcanoes var.
Volcanic plume – volkandan yükselen bulutsu duman
Geology in action. Rocks being born. Karşılaştıkları manzara harika.
Running lava at a human pace – seepage
Hawaii’de bir eruption’da 700 metre yukarı kadar fışkırmış.
Explosive erption vs effusive eruption
Patlamalı volkanlarda atom reaktörü gibi konik bir şekil oluyor.
Experiment
Volcanoes erupt magma which contains dissolved gases. Like coke. The bubbles that resutl from this dissolved gas is the main driving force behind volcanic eruption.
Bottle represents the volcano. Diet coke represent magma. Menthols represents a catalyst that makes bubble for. İçerdeki gaz bunlara tutunup püskürüyor.
As magma rises towards the surface the pressure of the earth drops causing crystals to form on which bubbles can grow. Just as menthos int eh diet coke. This is called nucleation. Magma’da menthos’un görevini kristaller yapar. As the growth of these bubbles forces the magma upwards, it causes an eruption.
Not all eruptions are same. Bazıları lava püskürtür bazıları kül. Gaz bubbles’ın magma’da ne kadar kolay hareket ettiği belirleyici oluyor.
We’ve learnt that bubbles create eruptions. Bubbles in different levels of viscosity of magma create different kinds of eruptions.
Deney 2
İki golden syrup (a sticky liquid, viscous liquid ) içeren tüp var. Kabarcıklar (bubbles) aşağıdan yukarı fazla dirençle karşılaşmadan çıkabiliyor golden syrup içinde. Diğer tüpteki golden syrup içine şeker döktüğünde kabarcıklar yukarı çıkarken bunlara çarpıyor ve bu durumda basınç artıyor ve daha fazla yükseliyor. Stickier daha dirençli eruptions da explosive eruptions. Explosive eruptions’da havaya fışkırtılan molten lava değil. In explosive erutiosn the pressure drops rapidly, that means the volatile gases inside the magma can can expand and accelerate the mixture up through the volcano. Pomis diye bir materyal kalıyor. It is generated during lava explosions. Volkandan yukarı çıkarken birbiriyle çarpışırlar, yükseldikleri çepere çarparlar ve bunun sonucu ground up hale gelirler ve buradan kül doğar.
Dolayısıyla püskürmenin tipi magma kompozisyonuna, crystal, viscosity, pressure changes’a bağlı.
Lava – magma farkı?
Magma is the liquid rock that rises up and lava is whats produced when it comes down to surface.
2010 Nisan – İzlanda Volkanik Patlaması
Bir aydan uzun süre atmosfere kül püskürtmüş.
Şu anda karla kaplı.
Aslında küçük bir volkan ama niye bu kadar çok ve uzun süre eruption sergiledi?
Interaction between ice and lava, breaks up all the lava, and forms ash. Plumes olarak atm’ye dispersed. Kuru bir yerde olsaydı effusive karakterde olurdu. Ama suyla magma karışınca explosive oldu ve kül oluştu. Long lasting high pressure created strong northernly winds which carried the eyes to cont. Europe.
Küller
Çamur gibi duruyor ama volcanic glass çoğu. Uçakların motoruna girerse erir ve soğuyunca etrafını sarararak engeller.
Peki niye 1 aydan uzun sürdü? Normalde birkaç günde bitmesi lazım
1821’deki eruption’ın magması bir kısmı sıkışmış.. 200 yıla yakın bu magma orada kalmış. 2010 eruption’ında eski magmayla beraber yenisi birlikte patlamış. Kül miktarının fazlalığı ve uzun süreli olması bundan.
So a legacy of a 19th century eruption, was enough to bring modern day Europe to its knees. The eruption of 2010 has proved once again that we cant take any volcano for granted even a small one in a country a thousand miles away”
Niye 200 yıl beklemiş?
It takes a time for those magma chambers to fill up with magma to reach the pressure to blow “
Çoğu volkan felaketleri artık bitti denilen volkanlardan çıkar. Dormant olma durumu var.
Monday Morning feeling
Geopoetry Iain stewart :)
