Kuzey Kalesi: Maltese Falcon (Malta Şahini) (1941)

1 Kasım 2017 Çarşamba

Maltese Falcon (Malta Şahini) (1941)

San Francisco’daki Archer ve Spade dedektiflik bürosuna gelen Brigid O'Shaughnessy (Mary Astor) kızkardeşinden haber alamadığını, sevgilisinin (Floyd Thursby) kötü bir şey yapmış olmasından şüphelendiği için takip edilmesini ister. Sam Spade’in (Humphrey Bogart) ortağı Miles Archer (Jerome Cowan) adamı takip ederken öldürülür. Dahası takip ettiği adam da ölü bulunur. Polis, Sam’in ortağının eşiyle Iva Archer (Gladys George) ilişkisi olduğunu öğrenir ve onu da şüpheliler arasına alır. Sam kendini kurtarmak için olayı araştırırken Fat Man denilen bir İngiliz ile iki adamının Malta şahini adı verilen bir heykelin peşinde olduğunu ve bürolarına başvuran kadının aslında farklı bir entrika çevirdiğini anlar.

Dashiell Hammet’ın romanından John Huston yönetiminde uyarlanan bir klasik. Enfes bir film noir örneği. Bogart’ın başrolde oynayarak 42 yaşında büyük çıkış yaptığı film. Akıcı, ilginç karakterler barındıran, diyaloglarıyla da akılda kalan bir film. Bogart’ın canlandırdığı özel dedektif Sam Spade, mantığı ve bencilliğiyle öne çıkan, hazırcevap, becerikli ve fırsatçı bir karakter. Erken dönem Al Pacino – Bruce Willis karışımı bir kişilik. Tam Bogart’lık bir rol ve resmen döktürmüş. Kasper Gutman rolündeki Sydney Greenstreet ile Joel Cairo rolündeki Peter Lorre (sonra Casablanca’da da beraber oynadılar) hem canlandırdıkları karakterler hem de oyunculuklarıyla öne çıkan diğer isimler. Özellikle Peter Lorre’un filmde olmasının uğurlu olduğuna inanırmış Huston ve Bogart. Mary Astor ise “hayatı yalan” diyebileceğimiz kadını oynarken inandırıcı ve başarılı bir performans sergiliyor. Sekreter Effie rolünde Lee Patrick ve Wilmer rolündeki Elisha Cook Jr (Big Sleep’te de Agnes’ın son sevgilisi Harry rolündeydi) dahi karton birer yan karakter olmanın ötesine geçiyor zaman zaman.

Kitabın üçüncü film uyarlamasını kotaran Huston’ın ilk yönetmenliği. Dahası senaryoyu kendi yazıyor, storyboard’ları yine kendi yapıyor. Başrol teklifi ilk önce George Raft’e gider ama hem daha önceki iki uyarlamanın başarısızlığı hem de John Huston’ın ilk yönetmenliği olduğu için kabul etmez. Bunun üzerine rol Bogart’ın olur.

Konuşmalarda İstanbul da geçiyor. Rus generali Kemirov Malta Şahinini İstanbul’un kenar mahallelerinde saklamış zamanında. Kitapta Cairo ile Wilmer arasında homoseksüel ilişki ima eden cümleler varmış, filmde bu kısımlar çıkarılmış. Filmin finali daha iyi olmuş. Kitapta final bir adım ileri götürülüp hikaye ertesi gün Sam Spade’in ofisinde bitiyor.

The Big Sleep’deki gibi bir karmaşa yok. Daha derli toplu ilerleyen, takibi kolay ve keyifli bir film. Kendini tek bir sorunun cevabıyla kısıtlayan, “sonunda ne olacak”, “katil kim” gibi büyük ölçüde meraka yaslanmış senaryoların aksine, karakterlerini ön plana çıkararak daha güçlü ve çok yönlü bir profil sergiliyor. Yani film olaylardan ziyade karakterlerle akıyor. Filmin tekrar seyredilmesini kolaylaştıran ve bir klasik haline gelmesini sağlayan güçlü bir özellik bu. Filmden sonra Sam Spade ile Kasper Gutman’ın karşı karşıya geleceği başka maceraları seyretmek istiyor insan.

Filmin sonunda tüm kovalamacaların ve ölümlerin beş para etmez sahte bir heykel için yapıldığının anlaşılması ve Bogart’ın heykeli işaret ederek söylediği: “…the stuff that dreams are made of.” lafı

Filme buruk bir gülümsemeyle veda ettiriyor.

DİYALOGLARDAN

Spade to Effie on the phone: “lets do something right for a change”

Kasper Gutman: “Here s to plain speaking and clear understanding” (Mehmet Okuyan’ın konuşmaya başlangıç cümlesini anımsattı)

Spade: “Everybody has something to conceal…” (Everybody lies – Dr House’u anımsattı hemen)

Spade: “The cheaper the crook, the gaudier the patter”

Sam Spade: “I dont care who loves who! I wont play the sap for u!” (Kadınların oyuncağı olma)

Sam Spade: “You don't have to trust me as long as you can persuade me to trust you.” (Güzel mantık)

Kasper Gutman: By Gad, sir, you are a character. There's never any telling what you'll say or do next, except that it's bound to be something astonishing.

Spade: We didn't exactly believe your story, Miss Wonderly. We believed your 200 dollars. I mean, you paid us more than if you had been telling us the truth, and enough more to make it all right. (Gerçekçilik)

Kasper Gutman: By gad, sir, you are a character. (Asıl Kasper çok özgün bir karakter)

Kasper Gutman: “We all know the holy wars to them were largely a matter of loot.” (Savaş bahane, yağmalar şahane)

IMDB Trivia

Filmde kullanılan şahin heykellerinden üçü hala duruyor ve tanesine 1 milyon dolardan fazla paha biçiliyor. Yani filmin çekim masraflarından daha fazlası. Film çok başarılı olunca yönetmen John Huston devam filmi olarak “Three Strangers”ı yazar. Fakat Dashiel Hammett sadece romanın haklarını satığını, karakterlerin kendisine ait olduğunu söyler. 1946’da film karakterler değiştirilerek çekilir ve Peter Lorre ile Sidney Greenstreet yine kadrodadır. Tiyatrocu Sydney Greenstreet’in ilk filmi. Bu filmden sonra Peter Lorre ile 9 film daha çeker. Bütçe 300.000$, aşarsan kendine başka iş ara demişler Huston’a. Sonuçta 250.000 dolara verilen süreden 2 gün önce bitirmiş. Mary Astor’un biyografisi: A Life in a Film.

In all the scenes involving Brigid O'Shaughnessy (Mary Astor), there's a suggestion that she had spent time in prison. In one scene she wears striped pajamas, the furniture in the room is striped and the slivers of light coming through the Venetian blinds suggest jail cell bars. When she steps into the elevator at the end of the film, the lighting also suggests bars.

Humphrey Bogart had to supply his own wardrobe. This was common practice at Warner Brothers as a way for the studio to save some money.

Much of the movie is filmed over Humphrey Bogart's shoulder so that the audience can be in on his point of view.

(at around 1h 35 mins) "The stuff that dreams are made of" (a line suggested by Humphrey Bogart) was voted as the #14 movie quote by the American Film Institute. The line is paraphrased from William Shakespeare's "The Tempest": "We are such stuff as dreams are made on, / And our little life is rounded with a sleep."

A few of the principal actors became close friends during the shooting. Humphrey Bogart, Peter Lorre, Ward Bond, and Mary Astor would often join John Huston at the Lakeside Country Club for drinks, buffet supper, and good conversation, usually until midnight. Bogart always considered Lorre and Huston great pals, mostly because they met two principal criteria: they weren't boring and they could drink like fish.

Mary Astor's off-screen notoriety was instrumental in her casting. She had been in several scandals concerning affairs she had been involved in during her marriage. When she first came to Hollywood she had an affair with the much older John Barrymore, her husband had been killed in a plane crash, had been married multiple times--which was considered scandalous behavior in those times--and was an alcoholic. During a bitter custody hearing, a diary she had kept recounting her various sexual exploits was made public--her former secretary had stolen it and gave it to her soon-to-be-former husband Franklyn Thorpe, whose attorney, Joseph Anderson, leaked copies of cherry-picked passages to the press--and the salacious details were splashed across the front pages of most newspapers in the country for the duration of the trial.