Son Alice Roberts Kitabı: Tamed (2017)

İmza günü - hardcover edisyonu

Belgesellerini yıllardır takip ettiğimiz Prof. Alice Roberts’ın son kitabı geçen yılın sonuna doğru çıktı. 10 tane hayvan ve bitkinin yabani kökeninden bugünkü “evcil ya da ehil” diyebileceğimiz haline evrilişi üzerinde duruluyor. 

İncelemek için köpek, buğday, mısır, sığır, tavuk, patates, at, pirinç, elma ve insan seçilmiş. 

En son genom analizlerinden arkeolojik bulgulara çeşitli bilim dallarının vardıkları ortak sonuçlar teknik bir dile kaçmadan mümkün olduğu kadar basit şekilde özetlenerek aktarılmış. Özellikle genetik incelemelerin ağırlığı köken araştırmalarında gittikçe ağırlık kazanıyor. 

paperback 

Konular bağımsız olduğu için kitap parça parça da okunabiliyor, sırayla gitmenize gerek yok. Ben henüz köpek ve atı okudum. Fırsat buldukça devam ediyorum.

Bir eleştirim olabilir; böyle geniş zamana yayılmış bir konu verilirken şema ve timeline kullanılsaydı anlaşılırlığın artacağını düşündürttü. Düz yazı bu tarz “süreç” analizlerinde kesinlikle desteğe ihtiyaç duyuyor. Aksi takdirde on binlerce yılı kapsayan bir aralıkta ileri geri gidip gelirken kafa karışıklığı oluşması işten bile değil. Buna karşın 2017 yılı literatürünün dahi çoğunun sonuçlarını içermesi açısından olabildiğince güncel bilgiler içeren bir çalışma.

Alice kitaptan sonra bir de Britanya turuna açıktı. Konferanslar, imza günleri;koşturdu epey.   

Paperback, hardcover ve ekitap olarak piyasaya sürüldü.  

Konuya ilgi duyanların çok şey öğrenecekleri kesin olan güncel bilgilerle dolu bir kitap.

Kapanıştan anlamlı iki paragrafı buraya alıntılıyorum:

***

"We understand domestication much better today than we did just a decade ago. The boundaries we’d drawn between the tamed and the wild back then were too robust and rigid. As we’ve been unravelling the stories of our allies, we’ve also illuminated the evolutionary history of our own species. Like them, we’re hybrids. Moving around the world, colonising new landscapes, we interbred with our ‘wild’ relatives, just as horses, cattle, chickens, apples, wheat and rice did too.

Now we’re everywhere – and our domesticated species are global phenomena alongside us. It’s obvious that the evolutionary success of our domesticates depends a great deal on us, but the success of other species which have not been sown, grafted, bred and bridled by us also depends on their ability to survive in a world profoundly influenced by our existence – and that of our domesticated allies. We don’t just need to tend the species that have teamed up with us. We need to nurture the untamed wildness – now, more than ever. We can’t plough on with the idea that we can separate ourselves from the rest of nature; we need to learn how to live with it. It feels like the challenge of this century is learning how to accept those interrelationships, to thrive with the wildness, not always to fight it."

***

NOT: Kitap notlarını matbu kitapsa satırların altının çizilmesi ve derkenarlar, ekitapsa üstünün renklendirilmesi ile tuttuğum ve bu notlar TV/belgeseldeki gibi görsel desteğe ihtiyaç duymadığı için genelde buraya aktarmayı düşünmüyorum.  

Bu içerik Kuzey Kalesi tarafından hazırlanmıştır. .

Timewatch Guide: Vikingler, Dost mu Düşman mı?

A Timewatch Guide - S4E2 - The Vikings: Foe or Friend? (2017)

Geçenlerde Batılı gazeteciler Vladimir Putin'e Batının dostu mu düşmanı mı olduğunu sordu. Adam tüm vakarıyla "Ben Rusya'nın başkanıyım" diye cevap verdi.

"Vikingler: Dost mu Düşman mı?" Alice Roberts'ın sunumuyla Vikingler üzerine yapılmış belgesellerin bir derlemesi. Viking akınlarının basit bir barbar saldırısından fazlasını ifade ettiği ve inanılmaz bir ticaret ağı kurup kontrol etmeye başladıkları işlenen ana konulardan sadece biri. Coast ve Celts gibi belgesellerden tanıdığımız ve sevdiğimiz İskoç asıllı Neil Oliver'ı da bol bol görüyoruz, hatta Ayasofya'da geçen bir kısım bile var. Vikinglere ilgi duyanların kaçırmaması gereken yepyeni bir derleme. Alice Roberts faktörü ise izlemek için başlı başına bir sebep.

NOTLAR

793 AD. Europe changed forever.

Hallowed monastery at Lindisfarne on the Northumbrian coast was suddenly attacked an looted by armed, seafaring Scandinavians. The age of the Vikings started.

Sadistic raiders or enterprising traders?

BBC arşivleri araştırılarak bulgular ortaya konacak.  

Nordic tribes. Scattered , not unified. Diparate clans warring with each other.

Viking longship ortaçağ için müthiç bir buluş. Advanced naval technology. Dragon-headed ships.

1980 yapımı “Vikings! Bolt from the Blue” Belgeselinde Magnus Magnusson Vikingleri araştırdı.

Longships, keel yapısı sayesinde 30km kadar hıza ulaşabiliyordu. Bu gemi teknolojisi yüzyılların bir ürünü ve bu sayede uzaklara gitme imkanına kavuştular.

Bu gemilerin avantajlarından birisi shallow draft. Bu sayede nehirlerde yol alabiliyor ve istediği yerde can beach.

Yapısı itibarıyla çok flexible. Dalgalara dayanıklı dolayısıyla.

Hızla ilerleyebilen ve hızla suya indirilebilen adeta amphibious bir vasıta.

Günümüzde experimental archeology sayesinde bu gemilerin sırrı daha iyi çözülebildi.

1990’larda programcılar ile arkeologlar ortak çalışmalar yapmaya başladı.
Timewatch 1995 Evidence of Vikings.

Robin Knox-Johnston had a theory. It lay in an 11th century sun compass. Teknolojik üstünlüklerinin üstü örtülü parçalarından biri olup olmadığını merak ediyordu.

2500km lik bir route’u sadece sunshadow compass ile geçmeyi denedi. Sadece güneşten faydalanıyorlar. İşe yaradığı görüldü.

İlk kez tamamen ayrı bir kıtadan kıtaya geçiş.

2008’de reality TV shows arrived. Timewatch programı reconstructed a Viking ship. Otantik malzeme ve alet ve metodlarla. Danimarka’dan irlanda’ya yolculuk yapıldı kameralar ve ekip eşliğinde. 1000 mil. 7 hafta sürdü.

2012 Vikings Belgeseli

Celts ve Coast gibi belgesellerden tanıdığımız Neil Oliver sunuyordu. Hatta ikisinde de Alice Roberts vardı yine. Severim Neil’i. İskoç aksanlılardan, Iain Stewart gibi :)

Oseberg ship, 820 AD tarihli ve müzede sergileniyor. Bir burial mound’da bulunmuş. Vikinglerin canlı kanıtı. Öbür dünyada da gemiye ihtiyaçları olacağı inancı. Niye böyle bir gemi gömülerek harcanıyor? Statü sembolü, zenginlik simgesi diyorlar.

Gemi excavated ve içinden 2 tane kadın iskeleti çıkıyor. Raid lerde kadınların da olduğu biliniyor.  

Coastline monasteries’e tek tek saldırıyorlar. 

Norway, Denmark and Sweden are vikings. Fins?

Bir dönem Vikinglerin İsa’dan nefret ettiği söyleniyor ama ilgisi yok doğal olarak. Umurlarında değil. Kendi inançları var.

O dönemler “wild heathens on a mission to destroy the church” olarak görüyor papazlar. Halbuki alakası yok. Bazıları tanrının bir laneti olarak görüyor. Halbuki Vikingler manastırları kolay hedef olduğu ve içinde altın/gümüş olduğu için seçiyor. Bu kadar basit.

Magnus Magnusson’a göre the Church is spinning the history about Vikings. Onları ultimate pagan barbarian olarak göstermek için çarpıtıyor her şeyi.

Turgis, founder of Dublin and many other Viking towns. Hristiyanlığa karşı Thor a inancı yaymaya çalıştıkları söylense de mümkün değil. Vikings were the most unfanatical of believers, notable for their total  lack of missionary zeal.  Bugünkü İrlandalı tarihçiler Turges ve demonic eşinin keşişlerin abartmasıyla çarpık anlatıldığı söyleniyor.

Monastic chronicles’a şüpheyle bakılıyor artık. Keşişlerin hissiyatını yansıtıyor. That was only part of the story. U cant just take the historical records at face value.

Aslında o dönem  tüm ortaçğda aynı barbarlık var. Vikinglere has değil.     

They didn’t just stole ecclesiastical silver, they also stole people. Slave trade.

2001 Blood of the Vikings belgeseli

Julian Richards Dublin şehrinin inşa sebebinin köle ticareti olduğunu ortaya koydu. Dublin: slave emporium for the west Viking world.

Viking farmssteads were huge, needing a lot of people. Slave chains are exhibited.

Undoubtedly they were ruthless raiders

Eighties was an age of enterprise, deregulation and entrepreneurship and our interpretation of the Vikings changed by our times.

Whetstone found n Gotland with runic inscription. Gotlanders believed they were the center of the world.

Thatcherite, “greed is good” viking anlayışı hakim olmaya başladı 80lerin viking algısında.

Yaşadığın ortam geçmişi yorumlamana nasıl etki ediyor.

O dönem ticaretin lideriler. Uzak yerlerde yeni Pazarlar açıyorlar. Kuzeyden amber, walrus tusk, animal fur, honey.

Sovyetlerin dağılmasından sonra yeni bilgilere ulaşılıyor.

Norway means a sea road, the way north

Vikingler Rusyadaki nehirler vasıtasıyla Hazar denizine ve Karadenize kadar gittiler. Neil Oliver rotalarını takip ediyor.

Vikinglerin ayrıcı özelliklerinden biri de sadece denizleri değil, nehirleri de kullanabilmeleri. Zorlukları var. Sürekli değiller. Transshipment noktaları var. Karadan başka bir kola aktarılıyor yani gemiler. Bu noktalar sonra şehirlere evrildi. Kiev, Novgorod gibi.
          

Bu vikingler Rusyadaki merchantları o kadar etkiledi ki, vikinglere bir isim taktılar: They called them “The Rus”. Which means something like “The men who row”. Bugünkü Rusya’nın ismi oradan geliyor denildi. O kadar etkililer Rus halkları üzerinde. Enteresan, ilk kez duydum bunu.

Fakat Vikinglerin global bir trade network yaratması için they had to come to the gateway to Asia: Istanbul.

Sonrasında karadeniz ile akdeniz arasındaki İstanbul'a geliyorlar. Constantinople o zamanlar.

Sıkı ticaretkuralları var şehirde. Early 900lerdeVikinglere ayrıcalık tanınıyor. Özellikle arabic silver topluyorlar getirdikleri amber, fur karşılığında. Bulunan her gümüş raid sonucu deil yani. Ticaretle de çok gelmiş.

İpek alıyorlar özellikle. Bir iki ıl ticaret yapınca İskandinavya'da ömrü boyunca çiftçilikle kazanacağından daha fazla kazanabiliyor.

Neil Oliver Ayasofya’da mermere kazınmış Viking runik yazısını gösteriyor. Indecipharable. Başı Halfdan ismi. Halfdan was here yazdığı tahmin ediliyor. Red was here gibi :)

Near legendary elite bodyguard of the Byzantine emperor. Varangian guards.

Dublin to Kiev, Greenland to Constantinople

Yani basit ve vahi opportunistic raiders değiller. Muazzam bir ticaret ağı kuruyorlar.

Norwegian Vikings came to Iceland (Law Rock, Thingvellir) to escape from a violent King in the 9th century and attempted to build their own utopia. They set up perhaps, Europe’s first national assembly. Known as the Althing where every free man could have a say ine stablishing laws. A revolutionary way of free society. Her yerde krallığın olduğu bir çağda kralsız bir toplum kurmak…,

If Westminster is the mother of parliaments, Thingwellir is the grandmother.

In the center of Rejkjavik, the modern day Althing still exists as one of the world’s oldest parliaments. Prototype for a democratic Europe.

In the 19th century, the northern Europeans began to talk about nations as races of people with national characters acquired from their ancestors.And they chose the ancestors they wantes.

A lot of the Victorians started to ask themselves “why are we that successful? How could we built an empire?”

Viking blood in Victorian veins diyenler var. Vikingler 9 ve 10. yylarda imparatorluk. Victorians 19 yy da. Victorian dönemi imperialism revaçta. Vikinglere de bu gözle bakılıyor.

Hitler Germany

Norse became the symbol of ubermensch

Pagan heroism and contempt for the weak became virtues.

As the decades go on, people’s preoccupation with their own time influenced their view of the vikings.So vikings sort of brought into the picture in a way people project their own ideas and view of the world.

European Union. Themes of globalisation and multiculturalism rose in the national discourse.

1990 ve 2000lerde Vikinglerin karşılaştıkları kültürlere karışabilmeyeteneği ön plana çıkarıldı. Kendi adetleri yerine karşılaştıklarının adetlerini alma yani. Integration.Minimising differences.

The first king of the united Danmark was Harald bluetooth.   Muhtemelen dişlerinin çürüklüğünden geliyordu adı. Pek çok şeyi değiştirdi. Bir boulder üzerine greatest achievements carved.  He was a unifier in the 10th century. Taşlardan birinde İsa figürü olduğunu iddia ediyor. Runiklerde gizli cevap.

Prof. Else Roesdahl, a leading Viking archaelogist

Taş yazıtında yazı taşın çevresi boyunca devam ediyor. Su gibi okudu. En sonunda “made the danes Christian” yazıyor.

Oldest great picture of Christ in Scandinavia.

Danimarka’nın hristiyanlaşması siyasi bir manevra. Avrupalı krallarla aynı klübe girmiş oluyorsun. Kafadan düşman olmalarının önünü kesip, sana karşı birleşmelerini zorlaştırıyorsun.

Turning rulership to kingship. King is the representative of Christ’s on earth.

It’s a way of creating power structures that link u with other christian kings in Europe. Christianity gives u a new cultural package.

2001’de Britanya’da Viking DNA’sı taraması yapılmış. Blood of the Vikings serisi de bunla bağlantılı commisioned.

York bir Viking ticaret şehriydi. Amber, silk, metalworks çıkarılmış kazılarda.

Victorian Britanyası gerçekten de Viking kanı  mı taşıyor?

Norveçlilere has genleri kuzey İskoçya’da çok tespit ettiler. En sonunda kuzey İskoçya adalarındaki erkeklerin %60’ı had a striking genetic link with the Norwegians.

Genetik, arkeoloji ve tarihe ışık tutuyor.

Continental invaders’ın genetik izlerien de bakıyorlar. “So we found the highest concentration of continental invaders’s DNA in Northern England. Only in central Ireland and Wales did we found populations almost entirely descended from ancient Britons or celts.

Along the Northern sea road,there is a different picture. From Shetland to all the way down to Cumbria, We found strong signs of Norwegian ancestry. Blood of the Vikings çalışmasıyla genetic legacy of the Norsemen in Britain aydınlatıldı.

Viking words in English

Bunlara daha önce İngilizce’nin Yolculuğu belgeselinde de rastlamıştık.  

Root probably

Egg, skirt, bag, sky, window, skin, leg, skull

Angry, happy, ill,

Give, take, call , get

Advanced naval technology sayesinde uzak coğrafyalar arasında bir iletişim ağı kuruyorlar.