Ölümcül Grip Salgını: Beklenen Felaket - Contagion: The BBC 4 Pandemic (2018)

Önce size bir soru: Geçtiğimiz yüzyılda en fazla insanı öldüren felaket neydi? Savaş, deprem, tsunami? Hayır, hiçbiri. 100 milyona varan insanı öldüren sadece sıradan grip virüsünün biraz farklı bir tipiydi: İspanyol gribi.

Peki başka bir soruya hazır mısınız: Binlerce liralık akıllı telefonunuzu bomboş muhabbetleriniz dışında en son hangi faydalı iş için kullandınız? Çoğumuz ne telefonun hakkını verebiliyoruz ne de hayatın. İkisi çok farklı değil aslında.

Biz ülkemizi perişan eden ve yıllardır kendini tekrar edip duran ekonomik krize dahi önlem almamakta direnerek ahmaklığımızı ispatlarken, Britanyalılar yeni bir grip salgını çıktığında nasıl baş edebileceklerine, insanlarını nasıl koruyacaklarına dair çok ciddi stratejiler üretiyor. Çünkü biliyorlar ki “grip salgını” da tıpkı depremler gibi kaçınılmaz bir afet olarak karşımıza çıkacak.

Matematikçi Hannah Fry’ın sunduğu programda yeni bir virüs tipine karşı aşı üretebilmek için 4 aylık bir süreye ihtiyaçları var ve bu arada salgını nasıl yavaşlatıp sınırlayabiliriz diye çözümler üretiyorlar. Bu çözümlerin gerçekçi olması için bir salgın modeli yaratılıyor ve yayılım paternleri, hızları inceleniyor. Kişi bazında takiplerde cep telefonları temel alınıyor ve ayrıntılı bir veri akışı toplamak inanılmaz kolaylaşıyor. Bir akıllı cep telefonu aplikasyonu yaptırmışlar, deneye katılanların teline yükleniyor ve bilgi akışı merkezde otomatik olarak toplanıyor. Sosyal alışkanlıklar ve toplumsal yaşam paternleri de bu sayede daha iyi anlaşılarak tedbirlerin odaklanması gereken zayıf noktalar belirlenmiş oluyor. Biri yerel (500 kişi) diğeri daha geniş kapsamlı (29.000 civarı) iki araştırma yapılıyor ve tüm veriler Cambridge Üni’deki bir merkezde biyomatematikçilerce değerlendiriliyor. Sistem o kadar iyi programlanmış ki kimin kime bulaştırdığı bile tespit edilebiliyor. Mesela dükkan çalışanları en çok virüs yayanlar oldu. Super spreaders deniyor bunlara. Bu çalışmalar geliştirilerek ve katılım arttırılarak hala devam ettiriliyor.    

Türkiye’nin gribal bir pandemiye, hatta bir epidemiye bile hazır olmadığını söylememe gerek yok herhalde. Biz daha deprem için boş alanlar belirlemek, acil durum konteynerlerine sahip çıkmak gibi amelelikten ibaret işlerde bile sınıfta kaldık. Tam tersine önceki depremde onlarca can kurtaran AKUT’u cezalandırmak için elimizden geleni ardımıza koymadık. Üstüne üstlük depremi beklerken müteahhitlere yeni insanlar kurban ederek adeta “nasıl daha çok ölürüz”ün provasını yaptık. .

Virüslere gelmeden önce Türkiye önce kendini yüzyıllardır pençesinde kıvrandığı “akılsızlık” epidemisinden kurtarmalı. Dinmiş, gelenekmiş, töreymiş, tarikatmış, ırkmış, devletmiş, aşiretmiş bir kenara koyacak ve aklı egemen kılacak bu ülke. İnanan değil, bilen toplum olacak. Şimdi diyecekler ki “Efendim ikisi bir arada niye olmasın?” Oluyorsa yapsaydın yüzyıllardır, elini tutan mı var!

Contagion belgeselini tavsiye ederim. Geçenlerde Konsol Üssü’nde zombiler yaşadığınız bölgeyi istila ederse nasıl kaçarız temalı bir sohbet olmuştu, bu biraz fantastik gözükse de viral bir salgın kaçınılmaz. Bence her aile bu gibi pandemilerde nasıl bir yol izleyeceğini tıpkı depreme karşı önlem alır gibi, devletten bağımsız olarak oturup planlamalı. Salgınlar depreme falan benzemez, bu işin şakası yok. Üstelik haksızlığın ve kötülüğün normal sayıldığı toplumların başına her türlü felaketin gelmesi daha da yakındır. Hazırlıklı olmakta fayda var.     

Bu içerik Kuzey Kalesi tarafından hazırlanmıştır.

Arı Ölümleri ve Sebepleri (Belgesel)

BBC Horizon: What's Killing Our Bees?  (2013)

Kendisi de arıcılıkla uğraşan Bill Turnbull'un sakin ve usta sunumuyla son yıllarda arı sayılarında gözlenen ciddi düşüşler işleniyor. Bu hızlı kayboluşun ardında yatan sebepler farklı perspektiflerden, uzmanların saha çalışmalarıyla desteklenerek son derece anlaşılır bir şekilde ortaya konulmuş Sinematografisi başarılı. Konuyla ilgili daha fazla bilgi edinmek isteyenleri önemli isimlerle tanıştırıyor. Tekrar seyrettiğim belgesellerden. 

NOTLAR

Bill Turnbull

Bir arı günde binlerce çiçeği ziyaret eder.

Wings beat at 200/sec

Fly 15 miles/h. Hive’dan 4 mile açılabilirler.

Dont live long. Just a few weeks during summertime. But they ll fly 400-500  miles in total

Only insect providing us food

Heather Hills Farms in Perthshire

June. Landing his bees to a local farmer to pollinate hundreds of acres of raspberries.

Arılar polinasyonu sağladıkça ürünün kalitesi ve miktarı artacak. Arıcı da bal elde edecek. Simbiyotik ticari anlaşma.

Arılar ölüyor. Mecburen İtalya’dan arı ithal etmiş (100.000 tane).

Bees are very sensitive to the weather. Yağmurda ve 14 derece altında hive’dan çıkmazlar.

Nectar output of flowers da temperature-dependent. Soğukta az.

Yeni virgin queen mating için çıktığında hava kötüyse, poor fertilization and weaker colony which will die out easily.

1985-2005 arası beehive sayısı Britanya’da yarı yarıya azalmış durumda

BBC’de bir demonstrasyon. Sadece arılar olmadan da olabilecek gıdalarla  kahvaltı.

Brown bread, white bread, black tea.

Peynir tereyağı falan niye yok?

Sonra arılar olursa yiyebileceklerimiz servis ediliyor.

Banana ve pineapple dışında çoğu meyve olmaz. Most vegetables. Most animal feed is made as a result of the pollination process of the bees, less meat or dairy products. OK, anlaşılmıştır.

Rothamsted Research. 90 yıldır arıları araştırıyorlar.

En yaygın öüm sebeplerinden biri varroa mite.

Varroa destructor

Belly’de red colored spot olarak gözüküyor

2mm at least

Seen with naked eye

SEM var adamlarda.

Freezes the bee with liquid ntirogen, coats it with an ultrafine layer of conductive gold. Now we can view every tiny detail of our enemy.

Varroa 1992’de UK’e geldi. Tedavi edilebilir ama…

X40.000 mag ile bakınca taşıdıkları virüsler görülüyor. Içi siyah noktalı olanlar virüs particles.

Bee with a deformed wing virus

Bilmediğimiz pek çok virüs de taşıyorlar mutlaka.   

Rothamsted Research

Varroa

Hasta arılar dışarı çıktıklarında başlarına ne gelir?

Deney

Fly paths of the bees are tracked by this special radar.

Foraging flights

Bir arıya minnacık bir anten takılıyor.

Arılara ağır gelmiyor. Ağırlığa alışkın bir evrim geçiriyorlar. Yarı ağırıklarınd apolen taşıyabilirler mesela. Verici 1/10 arı ağırlığında.

Kovandan ilk çıkışta kısa daireler, gittikçe çap artar.

Exploratory path, ilk turlamaları. Yollları öğrenişi.

Birkaç gün içinde more than 10 km2 alanın mental map’ini çıkartır.

Biggest area with lowest energy. Politikaları.

Deney

Varroa’nın navigasyonlarını etkileyip etkilemediklerine bakılacak.

Enfekte arılar ama uçabiliyorlar.

Radardan 200m uzaklıkta kovan var Kırmızı nokta radarda. Beyaz mark bee.

Müthiş sistem

 Oxford Museum of Natural History. UK’deki en büyük arı koleksiyonlarından biri. 

250 çeşit honey bee.

Bel kısımlarının ince olması belirgin. Vegetarians. Wasps ise carnivorous.

Aslında crop pollination’da işin çoğunu wild bees yapıyor, honey bees değil

Varroa büyük bir problem. Tüm bir koloniyi yok edebiliyor: Colony Collapse Disorder. Varroa sadece bal arılarını etkiler. Wild bees etkilenemz. Fakat zaten arılar UK’de azalırken varroa geliyor, dolayısıyla programın kendisi değil, bir kısmından sorumlu

İkinci şüpheli: Pesticides

Neonicotinoids 2 yıl yasaklandı Avrupada. Flowering crops’da arıları tehdit ettiği tespit edilmiş.

Neonicotinoids are nerve agents for insects. 1990’larda daha tehlikeli pesticide lara alternatif olarak bulundular.

Aphids üzerinde mesela paraliz etkileri var.

Prof Randolph Menzel 30 senedir arı sinir sistemi üzerine çalışıyor Almanya’da.

Kovandaki danslarıyla kaynaklarının yerini haritalıyorlar diğerlerine. Uzaklığı bile.

Walking upwards güneşe doğru gidileceğini. Yana yürüyüş mesafesi ise uzaklığını anlatır.

Radar teknolojisiyle neonicotinoid lerin sinir sistemi (beyin de) üzerien etkilerini araştırıyorlar.

Beslenme sonrası dönüş kabiliyetlerien bakılıyor.

Birini pesticidle besliyor diğerini şekerle.

Düz uçuşları “vector memory” ile otomatik pilot gibi yapabiliyorlar.

Başka yere götürdü karıştırmak için. Düz uçarsalar kovana gidemeyecekler.

Önce control bee bırakıldı. Önce vector memory ile düz uçuyor. Bulamayınca farklı bir navigasyon sistemine geçiyor. Uses landmarks in the countryside.

Şimdi de pesticide ile fed bee released

Errratic route. Düz uçuşu bile yapamadı.

2 sene çalıştıktan sonra neonicotinoid lerin bee lerin higher cognitive processes lerini bu dozlarda etkilediği bulundu.

Genelde düz uçuşu yapabiliyorlar ama landscape memory’ye geçemiyorlar.

UK hükümeti yasağa uymamış, delilleri yetersiz bulmuş.

Rothamsted. Farklı bir çalışma grubu.

Dimly lit red corridors against the very dangerous collection of insects. Insects don’t really see red light. Tı them this corridor is dark so they wont fly out there.

Cabbage plant. Pesticide’e 1 hafta maruz bırakılmış.

Ürünlerde genelde %30-40 pest ve diseases’a lost. Önlem almazsak.

“Neonicotinoid lerin bir avantajı u can plant the seed already treatedi meaning the farmer doesn’t have to spray whch is very expensive.

Spraying meşakkatli. Rüzgar olmamasına dikkat edeceksin mesela.

Menzel’in çalışması soruldu kadına:

Arada konuştu. %100 kötü etkileri ispatlanmadı. Yasaklar on a precautionary level. Just in case.

Arıların sayısında azalma üzerindeki neonicotinoid ağırlık payı tartışmalı. Fransa’da onyıllardır yasaklar ama arı sayısı azalmaya devam ediyor mesela. Avustralya’da hala kullanılıyor ve arılar genelde normal.

Yabani ortamda arıların hangi dozda pesticide aldığına dair bir deney.

“Yabani ortamda arıların seçme özgürlüğü var.”

East Sussex civarında bumblebee nests yerleştiriyor. Each started with a handful of bees. 3 hafta sonra arı sayısı artıyor. Florishing colonies packed with nectar and pole collected from surroundings.

Polen, nectar ve wax samples alınır.

Birkaç hafta aralıklarla örnek alımı devam edecek. Yabani arıların aldığı pesticide dozu hakkında bir fikir verecek analiz sonuçları.

Bumblebee lerin seçilmesi for a good reason. Her koloni sadece 1 yıl yaşar.

Kovan kraliçe tarafından ilkbaharda kurulur. Önce worker daugters are raised. 3 ay so nra males and new queens üretilmeye başlanır ve enst dies off eventually.

Effect of pesticides on colony performance

40 nest in East Sussex 40 tane de Scotland’dan.

Colony growth rate’e de bakıyorlar.

Pesticides toprakta kalıyor uzun süre. Tarım yapıldıktan sonra yabani florayı da uzun süre etkilemeye devam ediyor.

Poppies

Urban bees daha sağlıklı. Mesela Birmingham’da çevresindeki kırsal arazilerden daha fazla bal üretiyor.

Paristeki arılar French countryside’dan 2 kat fazla bal üretiyor.

Wapping honey

Steve Benbow – Urban beekeeper

“Tate modern” UK’in çatısında arıcılık yapıyor.

Arıların şehire kaçmaları problem hakkında ipucu veriyor aslında. Düşmanın yanına yeter kadar sokulursan, kendine zarar vermek istemeyeceği için en güvenli yerde olursun

 Dr Deepa Senapathi

Immediate habitat ın barely changed olduğu durumlarda da %30’a varan decline in species variety.

Haritada light green: meadowland and grassland

Brown areas: little agriculture

1920-30ların haritası. Şimdiyse çoğu  intensive agriculture and farming. Ekologlar “green desert” diyor. Yeşil var ama arıların alıştığı beslendiği yeşil değil. Her gördüğün yeşillik de “doğal olan doğa” değil anlayacağınız. Tüm sistem değişiyor bir öğe değişince.

University of Reading 

Hand-pollinating strawberry plants

South West China’da da denenmiş çünkü buradaki wild bees were eradicated due to loss of habitat

Polen, antlers produce

Fırçayla çiçekten çiçeğe polen sürüyorsun

Arılar spread the polen very evenly and precisely across the stigma of the flower.

Büyük ve sağlıklı bir çilek elde etmek için good pollination required.

Çilek not pollinated properly

Arıların yaptığı işi fırçayla insanlara yaptırsak maliyeti ne kadar olur diey hesaplamışlar.

Britanya için yılda 1.9 milyar pound çıkmış

Creating more bee friendly environments

zayıf polinasyonlu çilek

Another study group

Sown flower strip, so these flower strips were put in so they can boost the natural pollinators in the area

Grassy field margins’e kıyasla bumblebee sayısı 2 katı yüksek

16 çiftlikte mukayese yapıyorlar ve hepsinde arı sayısı çiçek ekili alanlarda ciddi artışlar sergiliyor. Bu sayede farmers da improved yields elde eder.

potted plants koyunca produced seeds sayısında 50% increase in the flower strips

Flower strips ciddi boost sağlıyor

Genetically modified plants yapımı bir başka alternatif olarak görülüyor

A natural product that aphids produce to warn other aphids that theres a predator around that theres some srt of risk: E-beta-farnesene. An alarm pheromone. Its normally secreted by the aphids

Clipcage

Crop plant’ın bunu salgılayacak şekilde genetiğini değiştiriyorlar. Bizzat bitki üretiyor bu alarm feromonu yani. Arılar bu bileşiği algılamıyor, riski yok onlara diyor. Soru işareti bence.

Fluctuations in the environment

Viruses, chemicals and modern agriculture tehditleri ciddi. Üçü de insan kaynaklı. Sorun insan.

Bu içerik Kuzey Kalesi tarafından hazırlanmıştır. .