Çürük Çeviriler (4) NG'den "Dahiyane" bir Çeviri !

Dün gece bilgisayar başında bir şeylerin peşinde kaybolup gitmiştim her zamanki gibi. Odada televizyon açık. National Geographic TR kanalına ayarlamışım. Kısık bir ses geliyor.. Biliyorsunuz NG, “Genius” (Deha) isminde Einstein’ın hayatını konu alan bir dizi yayınlıyor. Üstelik diziyi A Beautiful Mind gibi bir şaheserin yönetmeni Ron Howard çekiyor. Einstein ve eşi rollerini ise Geoffrey Rush ve Emily Watson gibi bayıldığım oyuncular üstlenmiş. Henüz seyredemedim ama vaktim olduğunda izlemek için not aldığım bir dizi. Daha da iyisi Einstein'ın ardından ikinci sezonda bilim ve sanat dünyasından başka dahilerle devam edecek bir seri olması düşünülüyor. Neyse, işte bu dizinin fragmanı döne döne ekranda verilirken bir yerinde kulağıma şöyle bir cümle çalındı. Einstein hiddetle karşısındakine haddini bildirirken şöyle diyor: “Vahamet konusunu sizden daha iyi bilirim bay Geist..!”. Einstein’ın “vahamet” kelimesinin üstüne basarak daha iyi bildiğini iddia etmesi..? Bu sahne garibime gitti. Bir tuhaflık vardı. Birden kafama bir kıymık saplandı sanki. Üzerinde düşünmeye başlayınca aklıma hemen “gravity” kelimesi geliverdi. Gravity’nin ilk anlamı İngilizce’de yerçekimi ama sık kullanılan ve herkesçe bilinen ikinci bir anlamı da “ciddiyet, şiddet” ya da burada konuşulduğu üzere “vahamet”.  Evet, kesinlikle “gravity” kelimesi vahamet olarak çevrilerek “Einstein”ın akıl dolu cevabı" çeviride yok edilmişti. Bundan emindim. Doğrulamak için hemen orjinalini araştırdım nette. Tatatataaam…İşte orjinali karşımdaydı. Sekizinci bölümün fragmanıymış gösterilen. Cümle şöyle:

Geist: "I'm concerned that neither of you are appreciating the gravity of this situation."

Einstein: "I guess I know a bit more about gravity than you, Mr. Geist. “

solda yaşlılığı, sağda gençliği

Einstein yerçekimi ve bunun rölativite  üzerine etkileri hakkında kendi teorisine sahip bir insan. Yani yerçekimi dedin mi duracaksın onun karşısında. Bu sahnede karşısındaki “Durumun vahametini anlamıyor musunuz” dediğinde dehasının fizikle sınırlı olmadığı ve pratik zekasını dili kullanırken de yansıttığını gösteren hoş bir kelime oyunu eklenmiş senaryoya. Türkçe çeviride ise bu zeka parçacığı paramparça edilmiş.

Nasıl çevrilebilirdi?

“İkinizde durumun ağırlığının farkında değilsiniz galiba…”

"Ağırlık konusunda sizden daha fazlasını bildiğimi sanıyorum bay Geist.”

Bu şekilde hiç değilse Einstein’ın cevabıyla kelime oyunu yaptığı aynı ölçüde olmasa da izleyiciye hissettirilmiş olurdu.

Ya da “Fiziksel tehdit altında olduğunuzun farkında değilsiniz galiba..” şeklinde düzenleyip

“Fizik konusunda sizden daha fazlasını bildiğimi sanıyorum bay Geist” gibi yapılabilirdi. İlk aklıma gelenler bunlar. Tercümenin “vahameti”ni anlatmak için bu kadarı yeterli olmuştur sanırım. 

Hep söylediğimi tekrarlayayım. Bir yabancı dili mutlaka çok iyi öğrenmeli insan. Dilin besiyeri kültürdür. Sadece anadilini konuşan bir insan o dilin, kültürün ve içerdiği yığınla "hata"nın da bilinçsizce esiri olur. Anadilini sevmek ve katkıda bulunmak ayrıdır, anadiline teslim olmak, anadiline hapsolmak ayrıdır. Ne mutlu ki bu gerçeği görmek için Einstein olmaya gerek yok. Aklı başında bir insan olmak yeterli.

Çürük Çeviriler (3) - Zamanımızın Bir Kahramanı

Bugünkü tercüme mağdurumuz Sosyal Yayınlar'dan Türkçe yayınlanan Lermontov'un "Zamanımızın Bir Kahramanı" (Герой нашего времени) isimli kitabı. Lermontov'un kitabın daha ilk sayfasında adeta kitabın meselesini okuyucuya önden fısıldadığı önemli satırlarda gördüğüm iki hatayı buraya aldım. 

Sosyal Yayınlar çevirisi

"Bu kitap bazı okurların, hatta bazı eleştirmenlerin, kelimenin tam anlamıyla, talihsiz inançlarının acısını çekti"

Rusça aslı

Эта книга испытала на себе еще недавно несчастную доверчивость некоторых читателей и даже журналов к буквальному значению слов.

Larinsky'nin İngilizce çevirisi

Not long ago, several readers, and some journals even, succumbed to the misfortune of believing in the literal meanings of the words in this book.

Açıklama

Türkçe çevirinin en ufak bir alakası yok. "Kelimenin tam anlamıyla" diye çevirdiği Rusça "буквальному значению слов", İngilizce'de "literal meanings of the words". Dolayısıyla "kelimenin tam anlamıyla" değil, "kelimenin düz anlamı" ya da "ilk akla gelen anlamı" olması gerekirdi. Yazarın vermek istediği anlam "kelimenin tam anlamıyla" yok edilmiş, anlamsız bir cümle ortaya çıkmış. 

Doğrusu şuna benzer bir çeviri olmalıydı
Bu kitap da, kelimelerin akla ilk gelen anlamlarına göre talihsizce hüküm veren okuyucuların ve eleştirmenlerin elinden epey çekmiştir. 

Sosyal Yayınlar çevirisi
Saygıdeğer bir kitapta olduğu gibi, saygıdeğer bir toplulukta da aşağılamanın yeri olmadığını daha öğrenmemiştir; çağdaş eğitimin çok daha keskin bir silah yarattığını, bu silahın da, görünmez olmasına rağmen, dalkavukluk kılığına bürünerek tam hedefi bulan, kaçınılmaz, öldürücü bir silah olduğunu bilmemektedir.

Rusça aslı
Она еще не знает, что в порядочном обществе и в порядочной книге явная брань не может иметь места; что современная образованность изобрела орудие более острое, почти невидимое и тем не менее смертельное, которое, под одеждою лести, наносит неотразимый 

Larinsky'nin İngilizce çevirisi
It doesn’t yet know that overt abuse has neither a place in proper society, nor in a proper book; that the contemporary intellect has devised sharper weapons, almost invisible, but nonetheless deathly, which, under the clothing of flattery, deliver an irresistible and decisive blow.

Açıklama

Çevirmen yine yanlış anlamış. "Aşağılamanın yeri olmadığı" denmiyor, "açık", "yekten" aşağılama/hakaret/küçümsemenin yeri yoktur diyor. явная брань dediği bu. "Yavnaya" (явная), açık açık anlamına gelen bir sıfat. Zaten sonra gelen cümleyle bu anlam pekişecek.

Doğrusu şuna benzer bir çeviri olmalıydı
Hala anlaşılmayan, saygıdeğer toplumlar ve kitaplarda artık açık saldırıların yerinin olmadığıdır, çünkü çağımızın eğitimli insanları, sanki övüyormuş gibi gözüken ancak esasında çok daha etkili bir eleştiri getiren üstü örtülü keskin darbeleri tercih etmektedir.