Andes, The Dragon's Back - And Dağları Faunası

ANDES – THE DRAGON’S BACK (2007)

BBC'nin zengin içerikli bir And Dağları belgeseli. Fauna odaklı. 

NOTLAR
Longest chain of mountains on the planet
Volcanic
Güneyde Antarctic Ocean’a açılır.
Broken glaciers are icebergs
Cape Horn: roughest stretch of sea in the world
Hundreds of island with fjords

Magellanic Penguins burada yuva yapıyor.
Yılda bir kere buraya gelirler.
Mate for life
Dig a burrow or find a safe shelter

Opossum

Opossum

Opossum

Kutkut
Half the size of a tabby
Smallest wild cat
Nest on the trees, rears kittens on the tree.

Kutkut

Kutkut

Pudu
35 cm yüksekliğinde dünyanın en küçük geyiği

Pudu

Pudu

Firecrown humming birds
Şili’de İskoçya’nın 3 katı yağmur var

Firecrown humming bird

Magellanic penguin’e Jackass pengueni de denir çünkü anırır gibi bir ses çıkarır (braying)
Karada clumsy, suda adeta yüzüyorlar.

Same lattitude is Venice in the northern hemisphere
Burada glacier lar var. Soğuk bundan kaynaklanıyor diyorlar. Sürekli hareket halinde. Tepeleri keskinleştiriyor.
Warm wet wind of the pacific hits the mountains, forced up, and becomes cold and delivers rain or snow

Guanoku wild relative of domesticated lama and alpaca

Guanoku

Guanoku

Guanoku

Guanoku

Puma Kanada’dan Şili’ye kadar var.

Condor

Puma

Condor

In Spanish Zorro means fox. Zorro is a special breed in S. America. Resemble coyotes and other foxes
Zorros and pumas are the two main carnivores there
Sık sık yuvalarını değiştirirler. Hem temizlik yapmamak hem de pumalardan kurtulmak için.

Zorro

Kışın hayvanlar And tepelerinden aşağı iner.

Himalayalar sonrası en yüksek tepeler ama Himalaya hareket etmiyor. Andes yarı yaşında ve içeriden büyüyor. Yani Everest’i geçebilir ileride. And dağları Peru ve Şili’yi kıyıdan takip eder. Denizaltında dağlar var yani. O kısmı da sayarsan dünyanın en yüksek dağı. Deniz tabanından tepeye 10 mil yüksekliğinde.

Offshore winds draw the nutrients up
Billions of fish thrive
Sadece bu bölgede tüm insan sayısından fazla balık var. O zaman deniz kuşu da çok tabii.
25 milyon deniz kuşu. Biggest conservation of vertebrate life in the world.

Sea lions

Sahilde ölenldri condors yer. Taa okyanus dibindeki nutrient dağın tepesine kadar çıkmış olur.

Atacama Desert
Officially the driest place on earth
600 mile long sand reaching into the Tropics.

Guanako south American camel lives here too.

Sand altındaki scratchings’i kulaklarıyla dinler Zorro. Kulakların yönü önce besin bulmaya yönelik. Predatörden kaçış ikinci öncelik.

Humboldt penguins
Yukarı tırmanırlar, düzlük bulunca dans ritüeli başlar. Eş buluyorlar bu ikeilde. Yavrularını yukarıda yaparak dalgalardan koruyorlar ama her gün gitgel beslemek zorunda kalıyorlar. Kayarak inerler bazen zorlanınca.
Normalde sea lion penguin yer ama yavrularını büyütürken tolerant. İçiçeler
Üstüne çıkıyor sea lion’ların. Rahatsız oluyorlar çok. Mühiş sahne.

Humboldt penguins

Atacama desert and signs

Flamingoes

Largest salt pan of the world stretching from Argentina to Chili, from Bolivia to Peru. Ortasında island gibi land var. Peaks of the hills aslında. Salt sea islands.

Göller var ama the water comes from inside the volcanoes saturated with poisonous salts.

Flamingolar buradan beslenebiliyor. Brine shrimp yiyorlar. Ölünce pembe oluyor bu shrimp. Flamingo rengi buradan geliyor.

Sand piper

Finches eat the flowers, hummingbirds drink the nectars.,

Finches

hummingbirds

Salt pan’de bunlar yaşıyor: Sand piper, finches, hummingbirds, flamingoes.

Kafalar mağrur yukarıda sağa sola çevriyorlar. Flamingo dance. Bunlar Chilean flamingo ama hepsi aynı dansı yapar. Mate seçmek için.

Geceleri don oluyor. Air is so thin and dry to hold the daytime heat. 30’dan -15’e düşebiliyor.

Each night, hummingbird almost dies. Only heart and brain lives on. Slows its heartbeat. Very little warmth ile idare eder. Güneş olmayınca tek sıcak yerden gelir.

Whiskacha 

Whiskacha
Rabbit benzeri ama aslında bir çeşit fare. Güneşe dönüp, gözlerini kapatıp, dudaklarını oynatıyorlar. Fur çok korunaklı ama molts all the time and therefore useless for the fur trade.

Vecunia

Vecunia
A slim-like version of guanoku
Its wool is considered to be the fienst in the world

Yüksek olduğu için oksijen az ve herşey iki katı efor gerektiriyor. Zorro’lar kovalamayı sevmez bu yüzden.

Volcanoes mark the equateor with fire and snow
2000 volcanoes var kuzey kısmında Andların

Amazon çıkıyor bu dağlardan. Mountain streams. Aslında Andların bir ürünü Amazon.

Puya ramondii and humming bird

Puya ramondii

Puya ramondii (largest bromeliad) blooms only once. If its lucky, humming bird pollinates it taking a load of mites.

Spectacled bears
S. America’s largest predator
Found in the tree tops
Like bromeliads

Spectacled bears

Tilkiler de ağaçlardan kuş yumurtası çalıyor. On milyon yıl önce andlar oluşurken Güney batı amerikada dev bir nehir ve havzası oluşmuş. Biggest lake ever beljki de. Ama eastern edge gave in to pressure rivers broke through to the atlantic. Kalan kısım Amazon bugünkü. Gezegenin river water’ının 1/5’i.

South Amerika 100 milyon yıl adaydı. Andes yükseldi ve north amerikaya köprü kurdu. 3 milyon yıl önce bear, jaguar ve foxes güney amerikaya geldi. Residents and immigrants met. En çok çeşitlilik olan yer burası.

Inca Peru 500 yıllık Macchu Picchu. Potato yetiştirmiş İnkalar. Dağları basamaklaştırmışlar. Çinebenziyor. Tomato da Andlardan çıkmış. Pepper, Lima (Layma) beans de Andlardan (Barbunya gibi).
Cuzco inca capital
15 milyon inca, 200 İspanyol tarafından yok edilmiş

Sabahtan glacier'a çıkıp doğan güneşe şükranlarını bildiriyorlar hala bazı günler.

Titus, the Gorilla King - Goriller Kralı Titus

GORİLLER KRALI TİTUS: BBC NATURAL WORLD  (2008)

High on the Virunga volcanoes of Rwanda
Volcanoes Of the Eastern Congo erupted
Some fleed down
Lowland Gorillas adapted, changed, became Highland G.

They grew larger, strong enough to climb 4000m
Coats gre thicker up to 6 inches long
At 3000m, air is so thin, it is hard to breathe
Bamboo severler pandalar gibi

Veronica Vecellio
Rwandan Felix Ndagijimana
Titus 33 yaşında ve 25 gorilin şefi
Commands by his sheer presence
10 female, 4 male, 6 teenagers, 4 youngsters

Kuryama diye bir iri silverback daha var grupta
Second in command

The recent tension between titus and kuryama ripples down through the group making everyone edgy
Şef değişirse grup bölünebİliyor.

Dian Fossey'nin kaldığı yer

Dian Fossey

1967 yılında Dian Fossey yıkık dökük kulübesinde goril araştırmalarına başlar.
Titus’ın ebeveynlerini inceleyerek başlıyor. Bert (Uncle) and Fossey adını koYuyor. Kendi akrabalarının isimleri. Aunt and uncle names.

1974’te Fossey, Kelly Stewart isimli genç bir araştırmacıyı gorillerle tanıştırır. Cleo was Titus’s sister. To give a CB (chest beat)
Flossie haves a baby while sitting andlooking
O sırada Titus Groan isimli bir kitap okuyormuş. Ordan geliyor ismi. 

Kelly Stewart

Ian Redmond

Eğer Titus şefliği kaybederse, bebekleri yeni şef öldürüyor in order to sire his own children. Ilk 5 ay hep annesine ihtiyacı var. 2 yaşında başlıyorlar nispeten özgür hayata.

Dağın bir tarafı Rwanda, diğer tarafı Dem. Rep of Congo. Bamboo shoots yerken mmmm gibi sesler çıkarıyorlar koro halinde.

Gorillerin insanlardan enfeksiyon kapmaması için fazla yaklaşmıyorlar. Risk yüksek.
Göz temasından ne zaman kaçacağını bilmelisin aralarında gözlem yapabilmek için.
Ian Redmond 1976’da Titus 2 yaşındayken Fossey’e katılmış.
Young male dışarıdan gruplara kabul edilmiyor.
Blackest days during childhood and teen years.

Beetsme

1978’de Titus yalnız kalıyor.
1970’lerde poaching çok azmış. Tehlikeli. 1977’de amcası ölür Titus’ın.
Headless, handless, hacked about. Dian çok etkilenmiş.

Dian Fossey

David Watts çok gözlemlemiş Titus’ı.

Bir gün gorillerin hızla kaçtıklarını yıkıp dökülen dallardan anlıyorlar. Takip ediyor. Fear Dung dedikleri bad diarrhea var geçtikleri yerde. Uncle Bert öldürülmüş. Diğerleri kaçarken poachers’a saldırıyor. Titus’s father was decapitated. Yeni şef Flossie’ye saldırıyor. Infant’ına kucağındayken vurup öldürüyor. Anne Flossie ve Cleo (siater of titus) grubu terk eder. Grup dağılmış.Titus sokak çocuğu gibi ortada kalmış. Sadece kardeşini öldüren şef olmak isteyen Beetsme ile kalmış. Sonra 5 male daha katılmış. Daha önce karşılaşılmamış bir all male group. Age-based hierarchy var. 8 sene böyle kalmış. Sonra dişiler katılınca kavga çıkmış. Beetsme  iki bebeklerini öldürmüş. Erkekleri kovmuş ama Titus’ı tutmuş. Fakat dominant female Papoose Titus’a ilgi göstermiş. 

David Watts

High Lands

Stevens’a göre dişilerin seçimleri önemli gorillerde. Dışkılardan DNA testi yapmışlar.
Şimdi kendisinin genç rakibi var. Kuryama.
Östrus’tayken lidere gidiyorlar. Ama gizli işlerde dönüyor insanlardaki gibi. Ama yakalanmaman lazım. Yoksa dayak.

Zamanında Beetsme  ye karşı bir coup planlamış ve liderliği ele geçirmiş. Çok kavgalar olmuş. Soğukluklar yaşanmış. En sonunda 1991’de kral oluyor.
Doğanların sadece %60’ı erişkinliğe kadar hayatta kalıyor.

900.000 kişi ölmüş 100 günde. Rwanda içi savaşı.
Savaşın ardından Ian gorillere bakmaya gidiyor. Titus’ın grubunu buluyorlar ilk. Yeni bir bebeği olmuş. Grubun sayısı artmış.
Aslında savaşta hayvanlar rahat ediyor insanlar birbirini yerken. 

350 goril koruma altında. Dian Fossey Fund.
Dağın tepesinde fazla kalamıyorlar, soğuk bastırabiliyor. Grup önce bölünüyor. Kuryama kendini destekleyenlerle tepedeki gölden aşağı iniyor. Titus kendisini destekleyenlerle orada kalıyor.

DNA testlerine göre Titus’ın ilk çocuğu Papoose ile yasak ilişkisinden doğan bir çocuk. Kuryama !!!

En çok çocuğu olan kayıtlı gorilla King Titus
Sonra geri dönüyorlar Kongo'dan ve bir bebekleri daha olmuş.

Burada doc bitti ama devamını seyretmiştim başka bir belgeselde, Kuryama kazanıyor. Titus bir köşede ölüyor. Bebeği de onunla kalıyor. O ölünce bebek de hayata tutunamıyor. 

Omurgalıların Yükselişi - Triumph of the Vertebrates E1/2

OMURGALILARIN ZAFERİ - SUDAN KARAYA GEÇİŞ SÜRECİ - E1/2

Sunucu: David Attenborough

Evrim, Paleontoloji. Sudan çıkış süreci gibi konularda fosil bulgularına dayanarak yapılan bilimsel tahminler. Konunun meraklısı dışındakiler için sıkıcı ama ilgilenenler için seyredilmesi gereken bir belgesel. İki bölümlük. İlkinin notları aşağıda. 

NOTLAR

First signs of a backbone when?

China’da bir kalıntı var. China is the new frontier for fossile discoveries.
Güneyde Yunan province
Hayvan denizde ölürse bakteriler hızla yer, iskelet kalır.
Şimdiye kadar 200 farklı tür bulunmuş bu yatakta.fsdfgCambrian dönemi
Sadece suda yaşam olan çağ
Notocord is the forerunner of the backbone

Myllokunmingia 

Myllokunmingia

the first known vertebrate. 500 milyon yıl önce
Sağa sola dalgalandıkça omurgada dalgalanıyor. İleri hareket gerçekleşiyor.

Fish – amphibian – reptiles (can survive driest places)- birds – mammals -

Lamprey eel

Lamprey eel

İngiltere’de  sonraki bir aşama.
Solucan gibi ve normal bir ağzı yok. Kuyruğu yassı bir yüzgeci andırıyor.
İlk vertebrate’in de bu tarz olduğu düşünülüyor.Sudan çıkmış balık modeli.
Mouth, only a simple opening. No jaws. fsdf

Maine, New England
Shark and rays, and skate fish appeared 420 milyon yıl önce. Cartilage var. 

Aradaki 80 milyon yılda çene gelişimi incelenebilir diye düşünüyorlar. Simple opening’den çene’ye evrim.

mermaid pouch

Embryo döneminde vertebrate’leri izleyerek bu soruya cevap arıyorlar.

Skate's eggs deniz dibine mermaid pouch denilen derimsi keseler içinde bırakır. Bu keseyi açıp yumurta sarısı ile besleyerek gelişimini gözlüyorlar.
Foldlar var toraksta. Skate’te those furthest from the head form the rigid arches of the gills, üstteki iki tane alt ve üst jaw ı meydana getiriyor.

Skate fish fetüsü

İnsan Fetüsü

Skate fish

İnsanda alttakiler (alt resimde renkli olanlardan) larynx ve throat forms. Superior olanlar (iki kırmızı) ise yine çeneleri oluşturur.

solda skate fish, sağda insan. 

Prayunnanolepis
410 milyon year old
Çeneler var.

Fore-fins önde belli oluyor. 

Daha eskilerde de fin görülmüş ama bunda pelvic fins de var.

Prayunnanolepis fosili

Prayunnanolepis reconstruction

Unlike, sharks, carp have skeleton of Ca phosphate
Animation Bone: collagens var. Hard Ca add strength. The collagen can still bend slightly under pressure.

 Collagens with Ca

Şu anda 35.000 balık türü varmış.

450 milyon yıl önce ilk plantlar sonra wormlar sonra insects colonized earth. 

Polonya’da önemli bir fosil site var.
Peki vertebrates nasıl sudan karaya çıktı? Appendages ne zaman nasıl kazanıldı?

British Natural History Museum 

British Natural History Museum 

British Natural History Museum 

British Natural History Museum dünyadaki en geniş bitki ve hayvan türü örneği içeren müze

Coelocanth – belki bunun yüzgeçleri ekstremiteye dönüşmüş olabilir mi?
Plants karada yaşamaya başlayınca bir yaşam ortamı oluşuyor ve sudaki canlılar için cazibe merkezi oluyor.

Coelocanth

Tiktaalik

Tiktaalik

Tiktaalik

Tiktaalik
A local inuit name

Flexible jaw a sahip.
Limb yapısı sadece yüzenlerden farklı ve kara hayvanlarının anatomisine en benzeyen örnek.

İlk karaya çıkış sonrası amphibians evrimleşiyor.
Artık oksijeni sudan değil havadan almak zorundalar. Yeni bir evrimleşme lazım yani.
Gills karada kurur ve çalışmaz.

Chinese giant salamander – biggest living amphibian (Wild China E1'de görmüştük)
Suda derisiyle oksijen alıyor. Kafasını çıkardığında burun deliklerinden de havadan o2 alabiliyor. İki pouch var, basit lung görevi gören. 

Newt

Chinese giant salamander

Chinese giant salamander

7000 amphibian var şu anda
Salamanders, frogs and newts
İki ana özellikleri var. Derileri moist olmalı. Yoksa ölürler ve yumurtaları jelly benzeri sıvıyla moist içinde, en iyisi suda olmalı.
Lizard'la amphibian farkı, amphibian’ın derisinin moist olması.
Derileri mikroskop altında kıyaslıyor
Lizard’da keratin fazla. Scales oluşmuş dışarıdan. Su beden içine izole edilmiş.

Reptiles’ın sudan çıktıktan sonra ikinci challenge, yumurtalarını nasıl su olmadan saklayacakları?
Günümüzde dışta kalsiyum içte fibrous inner shell var egg shell'de
9500 reptile species var

230 milyon yıl önce dinozorlar

Sadece Çindeki kayalıklarda 150den fazla dinozor türü bulundu
Dünyada ise 1000 den fazla türKalçada radikal bir değişiklik var.
İlk reptillerde bacaklar iki yana açıldığı için yere yakın kalıyordu beden. Bacaklar vücudun altına çekildi.

Sinosauropteryx

The missing link between dinosaurs and birds?
Çinde bir kalıntı var.
Two legged cat-size dinosaur kalıntısı çıkmış mesela

Sinosauropteryx
Beijing’de dinosaur evolution inceleyen iyi bir merkez var
Kısmi fur var kemik üzerinde. Kuşluğa gidiş?

Beijing Museum of National History
Anchiornis
Filaments turned into feathers here
Can it fly?
Ağaçta beslendikten sonra aşağı yavaş düşmek için kullandı diyor. Not flying but gliding
9000’den fazla kuş türü var bugün
Meteor çarpması sonucu mass extinction of dinosaurs inanılıyor.
65 milyon yıl önce.