Yörünge - Orbit (1/2) - BBC Belgeseli

Orbit - Earth's Extraordinary Journey - 1/2

İki bölümlük bir BBC yapımı. Dünyanın güneş etrafındaki uzay yolculuğunu takip ederek gerek Coriolis etkisi, gerek dünyanın kendi etrafındaki dönüşü çerçevesinde iklim değişikliklerinin perde arkası inceleniyor. Bazı kısımlar yeterince açıklanamamış sanki. Ya da ben anlayamadım. Kate Humble'ı zaten iyi tanıyoruz. Dr. Helen Czerski'yle ilk tanışmam oldu. Genel olarak ortalama üstü bir çalışma.

NOTLAR

Aslında uçakta gidiyor gibiyiz dünya gezegeninin içinde.

Physics of the natural world – Dr. Helen Czerski

Andoya adasından başlıyoruz. Northwest Norway. July 24th

Mayısın sonlarında güneş doğduktan sonra hala batmamış. Buna midnight sun (geceyarısı güneşi) deniyor. Corto’nun son macerası. Bugün ilk kez 64 gün sonra güneş batacak, yani ufuğun altına kayacak.

Midnight sun’ın varlığı dünya yörüngesinin bir özelliğinden kaynaklanıyor. Dünya güneş etrafında tur atarken it doesn’t spin upright. It spins round an axis that’s tilted by just over 23 degrees. Bundan dolayı northern hemisphere faces the sun to its full extent during june. Despite earth’s rotation, all the land north of the arctic circle bathed in sunlight all day and all night. This first night in Norway is very short, but will be longer gradually. December civarı Andoya 24 saat karanlık olacak.

The cycle of sunset and sunrise is also a reminder that the earth isnt just moving around the sun. Its also spinning on its axis. Every 24 hrs the earth makes one complete rotation.

Earth's spin controls far more than the cycle of day and night. It plays a critical role in creating some of the most dramatic natural phenomena on Earth.

Earth’s spin’in etkilerini anlamak için en etkili olduğu atmosferi inceliyoruz.

25.000m yüksekliğe çıkacak. Balon kullanıalcak. He dolduruyorlar. Havadan hafif olduğu için yükselecek. Balona GPS tracker yerleştirdiler. 4 kamera. The atm spins with the planet dolayısıyla balonda dümdüz yukarı çıkar. Ama sonra yanlara gitmeye başlar. Takip. Uzaklaşıyor. Although atm spins with the earth, the atm is not compeletely locked to the surface, its actually moving liquid in different directions at different speeds.

20000m ye çıktı. Uçakların iki katı yüksekte. Artık Atm’nin %95’i balonun altında kaldığı için hava basıncı çok azaldı. Basınç azalınca genişlemeye başlayacak. Normal çapının 3 katına. Sonra patlayacak.

Balonun görüntüleri uzayı ve fuzzy blue line olarak atm’yi gösteriyor. The atm is a thin layer of air that spins with the earth. But its also full of moving currents. That help create the weather. Bu currents random and chaotic değil. Distinct. paternleri var. Spin of the earth kontrol ediyor.

Meksika Körfezi

In september, kuzey yarımkürede yaz bitmiş olmasına karşın it has a sting in its tale. Hurricane season. The development of a hurricane is a perfect example for how the earth’s spin controls the weather.

At this time of the year, the sea is relatively shallow and close to the equator so the water gets particularly hot. Sular güneş enerjisini absorbe ediyor ve tropical storm’a dönüştürüyor.

The warm ocean heats the air above it and when the air is warmed, it expands and rises. As the warm air rises, the pressure drops, sucking  in even more moist air. Creating powerful winds. There is o ne more ingredient to create a hurricane. It needs to stop turning. And that rotation comes from the spin of the earth. Characteristic rotating swirling clouds of a hurricane.  Landfall. Vurma noktası. The powerful circulation of winds  within a hurricane is geenrated by the earth’s spin through a phenomenon known as the Coriolis effect. It may seem a little counter intuitive. Anticlockwise rotating world’e br top atarsan mesela düz gitmiyor, sağa sapıyor. The ball represents winds. North hemisphere ‘da rüzgar sağa doğru kavislenir. Southern hemisphere’da ters yöne kavislenir. Roundabout deneyi.

A hurricane shows the Coriolis force in action. Winds are drawn inwards towards the low pressure at the center of the hurricane. But as they head to center, Coriolis effect makes them turn to the right creating the characteristic swirling wind of the hurricane. The wind never reaches the center of the storm. Eye of thehurricane remains calm.

Coriolis effect is the direct result of our planets rotation. Aynı zamanda climate patterns’ın da sorumlusu on a global scale.

Dünyaya dışarıdan bakınca yeşil, yellow ve beyaz karalar görüyoruz vegetation’a göre. Bu major climate zones are caused by the spin of the earth and the Coriolis effect.

Kate bu climate bands’i Ekvatorda inceleyecek.

Sept 23rd autumn equinox. Noon. Southern hemisphere. Shadow of her is directly below her. Northern hemisphere da ise winter is onits way. Ecuatorial regions receive most sun during the year.

İyi bir animasyon var. World climate için dünyanın kazan dairesi gibi ekvator. Burada doğan bir rüzgar tüm dünyanın iklimini dikte ediyor.

Amazon ekvatorun kalbinde. The green belt that centered on the ecuator. Rain forestların çoğu ecuatorial region’da. 2000 çeşit ağaç var Amazonda. Ağaçlardan aşağı sıcak ya da ışık az geçiyor. The reason the heat of the acuator creates this dense forest also explains why it’s the engine of the climate system.

Morning Mist. Sıcak hava rises. Some of it condenses at high and falls back as rain. Bazıları ise yükselmeye devam eder. 15.000m kadar yükselir. Sağa doğru kıvrılır Coriolis etkisiyle. 

India, Arabian desert ve African sahara çölleri all created by falling dry air originated close to the ecuator.

Wet rain forests of the ecuator and dry land in these areas is product of a wind system.

Trade Winds - Blow from the Northeast to Southwest – Kaşifler çok ayrarlanmış. Amerikanın kolonizasyonunda mesela.

There are 3 circulation cells in each hemisphere. In each cell air rises and bends due to Coriolis effect and cools, sinks and returns to the surface.

Coriolis effect okyanuslar üzerinde de etkili. Chile. Pacific.

Humboldt current. Okyanusun bazı kısımları balık açısından daha zengin. IN addition to winds, Coriolis effect also deflects surface currents in the ocean. Northern hemisphere’da yine sağa çevirir. Bu oluşan spirallere gyres denir.

cells

Antarctica’nın soğuk akımı buraya kadar along the coast south pacific gyre tarafından sürüklenir. Akım derinliklerden pulls nutrients ve laregst fishery on earth meydana gelir. Deniz kuşları da bunu takip eder dolayısıyla. Diğer okyanuslarda da benzer akımlar var.

The earth’s spin creates large-scale circulation patterns in both the oceans and the atm. These pattern define the weather.

Earth’s spin has another influence on oceans: The Tides.

Main factor is the moon. Moon’s gravity tugs at the ocean creating a bulge of water pulled away from the earth towrds the moon. Spin of the earth is responsible for the daily cycle of the tides. As the earth rotates underneath the moon, it also rotates underneath this bulge. And when that water hits land, it creates our tides.

Fundy Bay, Canada has the greatest tidal range anywhere on earth. High ve low tide. At its peak, dakikada 10 metre ilerliyor su.

Highest tides happen when the gravity of the moon and sun work together.

Geçmişte tide’lar daha large-scale and huge.

Encoded in coral reefs all over the world is a daily report. As it builds an external skeleton, the coral reef, şt lays down a thin layer of lime stone each day. A bit like the rings of a tree but daily not anunally.

On a piece of modern coral, these orange bands are annual rings. And inbetween them, virtually invisible , 365 daily growth rings.

Bir tanesi 400 million years old. There are rings on it just like the modern coral. Whats really surprising is that if u count those daiy growth rings. You read 410. Because 400 million years ago a year lasted not 365 days. But 410. O zamanlar bir gün 21 saatti. Yani dünya daha hızlı dönüyordu. Dünyaya başka bir gezegen çarptı. Debris from the impact created the moon. It also set the earth spinning much faster. O zamanlar tide’da çok daha büyük olmalıydı. Yüzlerce metre yükseklikte. Ay yavaş yavaş uzaklaşıyor ve its gravitational pull on tides decreased and the tides got lower. Halen dünyanın rotasyonu yavaşlama sürecinde. Günlerimiz uzanıyor. 2.3 millisecs every century.

Now winter is coming. Because of the earth’s ange of tilt, northern hemisphere is leaning further away from the sun. So temps falling, days getting shorter.

Britanya ikl climate cell sınırının altında olduğu için unpredictable bir climate. Cold ve hot air sürtünyor birbirine sürekli. Üstünlüğü ele geçirmek istiyorlar. Boundary between the cells can move

Jet Stream

2011 kışının çok soğuk olması, Jet Stream’in güneye inmesi ve set görevini Britanya için yapmaması sonucu Artktikten soğuk havanın onunla beraber aşağı inmesi sonucu. Jet stream’in ne yapacağı pek tahmine dilemiyor.

Winter solstice – Nothernhemispehre receives the least amount of sunshine. December 22