WHY INDUSTRIALIZATION HAPPENED HERE (2013)
Jeremy Black'in sunduğu bir BBC belgeseli. Endüstri devriminin beşiği İngiltere'nin sınai devrimde öncü olmasının altında yatan uygun şartlar açıklandıkça, teknolojik, ticari ve fikri gelişimin bir bütün olarak toplumları refaha çıkartan motor kuvvetler olduğu açıkça görülüyor. Endüstri devrimi İngiltere'ye çıkmış bir piyango değil, İngiltere'nin toplumsal olarak belli bir gelişmişlik eşiğini aşmasıyla hak ettiği bir uygarlık aşaması olarak gözüküyor.
NOTLAR
From the 18th century on a revolution transformed the way we
think, work and play forever. This was the industrial revolution. It started in
Britain.
Until then, an agricultural existence defined by the harvest and seasons ruled by a small political and social elite. Roads, railways and canals were built. Cities we rebuilt, while factoriesa nd mill sprang up.
British Empire laregst empire in history deniyor.
Why did Ind Rev happened? And Why did it happened in 18th
century Britain?
Sea coal
Britain sea coal yatakları (seams) üzerinde ve yüzeye yakın
olduğu için kolayca çıkarılabiliyor. Thanks to that, coal kickstarted a rev in
the 18th century Britain.
Until then, wood had been the main source of energy in Brit.
Fuel for home and small industries. Taşınması zor. Bulky. Coal provides up to 3
times more energy than wood.
For the first time in human history, we began to harness the
planet’s mineral wealth for fuel and power on massive scale.
In Brit. Coal was abundant and easily mined. It was
expensive for other Euro countries to transport their coal to markets. Whereas
in Brit, madenler denize yakındı. Gemilerle en büyük Pazar olan Londraya
taşınabiliyordu. Talep arttıkça madenler derine indi. Fakat derinleştikçe, su
baskını riski artıyor ve suyu dışarı pompalamak için bir yol bulma ihtiyacı
doğuyordu. Önceleri atların güç verdiği pompalar kullanıldı. Fakat bu da 30
metre derinde işe yarıyor. Oysa aşağıda daha çok yatak var. Oradakini
çıkarabilen çok zengin olacak.
The profit motive drove the ind rev. It motivated practical men like Devon (devon)
ironmonger Thomas Newcomen.Thought of a way to solve the problem of
flooding mines. In 1712 he designed an engine which could harness the power of
coal to make steam and drive a water pump. The world’s first commercially
successful steam engine. 20 atlık iş yapıyor. Yüzlerce metre aşağıdan suyu
dışarı pompalayabiliyor. Kötü tarafı çok kömür yakması. Dolayısıyla
pithead’lerde ekonomik olarak viable çünkü buralarda kömür neredeyse bedava.
Makinenin önemi daha çok kömürün potansiyelini, onunla neler yapılabileceğini
göstermesi. Inexhaustible quantities of cheap energy.
Sadece coğrafya rol oynamadı tabii. Coal milyonlarca yıldır vardı ama ind rev olmamıştı. Newcomen’i kömürle çalışam pompayı yapmasını sağlayan bu dönemde İngilteredeki entelektüel iklimdi aynı zamanda. Bilimsel ve teknolojik fikirler havada uçuşuyor. Avrupa’nın çoğunda böyle bir iklim yok. Kilise ve devlet baskısı daha az bilim üzerinde. Önceki yüzyılda Newton graviteyi bulmuştu. Robert Boyle had showed that air and gas had physical properties. Scientifically proven principles of nature araştırılmaya başlanıyor, tanrı yarattı deyip kenara çekilmeme başlıyor. Prizing evidence over dogma. Age of Reason.
Travelling lecturers fed a a thirst for scientific
knowledge. Joseph Wright’ın tablosu.
Derby. 1766 tarihli resim. Theres a small group orrery denilen
alete bakıyorlar. Solar sistemi nasıl
çalışır gösteriyor. 15 years later, William Herschel a Brit based astronomer,
discovered Uranus. The first planet to be discovered since classical antiquity.
Practical knowledge önem kazanıyor. Men of action and men of
ideas biraraya geliyor. Bu sürece The Industrial Enlightenment deniyor.
Londra’daki Royal society ve in countless provincial coffee
houses insanlar fikirlerini, gözlemlerini paylaşıyorlar. Freethinking and
creativity yayılıyor.
1760larda Lunar Society kuruldu. İsimlerinin kökeni,
üyelerinin sadece fullmoon’da buluşmasıydı. Böylece dönmeleri kolay oluyordu
çünkü o zamanlar sokak lambaları yok daha. Üyelerinden biri Erasmus Darwin.
Lichfield’dan bir doktor. Charles Darwin’in dedesi. Intelelctual
explorations’da çok prolific bir adam. Havayı ölçmek için bir hayvan
bladder’ının kullanıldığı bir metod sunuyor bir mektubunda. Çok aynalı bir
teleskop planlarını çiziyor. Sifon sistemi düşünüyor. Flushing lavatory. Most
importantly, he was aware of the Newcomen steam engine. Steam chariot çiziyor.
Araba’nın en ilkel hali gibi.
Matthew Boulton’da önemli üyelerden biri Lunar Society’de. Soho
house’un sahibi. James Watt (A self-taught scientist from the
west Scotland) ile tanıştıkları ev. An exchange of ideas and finance between
them helped transform the ind rev.
Birmingham’daki evin arkasında Boulton bir manufactory yapmış (Soho) to make small metal goods. Önceleri yakındaki Hockley Brook’tan suyla powered it. 1766’da bir kuraklık sonucu water mill stopped. Üretimi durmuş. İlkimden bağımsız ucuz yeni bir enerji ne olabilirdiye düşünüoyr. Steam’e geçmeyi düşünüyor.
Watt sadece bilimle değil practical appliation of knowledge
ile ilgili.
Meşhur kettle tests çizimleri. Understanding the mechanics
of steam power. İyi bir buhar makinesi yapmak istiyor. Boulton’la tanışmadan 5
yıl önce Newcomen steam engine’in bir modelini tamir etmek için veriyorlar.
Maden kömürlerinden uzakta da çalışabilecek bir model düşünüyor, planlıyor ama
ne parası ne de möühendislik bilgisi var. 1767’de Birmingham’ı ziyaret eder.
Metal shops olduğu için planlarını gerçeğe aktarabilecek usta bir işçilik var.
Çalışmalar sonunda Sohoda Watt’ın steam engine’I yapıldı. Newcomen engine kadar
power üretiyordu ama dörtte biri kadar kömür harcıyordu.
Watt-Boulton makineyi
geliştirmeye devam etti. Üç yıl içinde Smethwick canal pump’ı tasarladılar.
The great improvement with this engine was the steam
emission valve. They introduced that to reduce the waste of steamby running
steam into the engine for too long in the stroke You only wanted enough steam
to make the complete stroke and not to have steam left over at the end. %18
efficency improvement was achieved.
Soho became the first steam-powered manufacturing plant in
the world. Piecemeals artık evlerde değil fabrikada yapılıyor.
Sally Hoban, historian of Birmingham
Soho’nun resmi.
Binlerce kadın erkek çocuk çalışıyor.
Testere, dizgin, tartı, kılıç, düğmeler (tortoise shell and
mother of pearl buttons), Bu ufak tefek objelerin üretimi (hammered out) western
midlands’de merkezlenen ind rev’I başlatır.
Late 18th century Birmingham toys diye anılan objeler meşhur. Articles usually made of metal. Personal adornments. Snuff box (gizli bölmeli). Vinaigrette (balık şeklinde. Yemekte mesela yanındaki kötü kokuyor alıyorsun baş kısmını açıp güzel koku çekiyorsun içine).
Birmingham hızla büyüyor. London ve Bristol’dan sonra üçüncü
büyük şehir.
Kabaca yüzyıl önce (steam engine icadından), Britain was devastated bu civil wars. Execution of Charles the first and the later regime change known as the glorious revolution created a liberal political and economical climate. 18yy’da Brit parliament had won much greater independence from its monarch than any other Euro country. Bunun da ciddi karkısı oldu. Paved the way to ind rev.
Brit was a parliamentary monarchy meaning that laws were passed and expenditure was determined by the parliament.
Mesela Fransa’yla kıyaslıyor. Brit’in iki katı büyüklükte.
Mineral wealth var. Bilim adamları var. Ama 14. Louis’nin kurduğu absolute
monarchy hakim.
Fransa’da steam power nasıl başladı?
Authorities in Paris wanted to use steam to find a way to
how to pump water to the rapidly expanding city. Many Fr engineers responded to
the challenge among whom Perier brothers were as well. Önce Watt’ın son
tasarımlarını çamayı denediler ama yapamadılar. Sonunda 1779’da Watt-Boulton’un
steam engine’lerden ikisini ordered (Seine nehri kıyısında Chaillot’da kurmak
züere). Next door they had constructed an engineering wrks. Burada steam engine
için gereken large steel components yapıalcak. Sadece kopyalamıyorlar, geliştirmek
de istiyorlar. 10 sene denediler ama başarılı olamadılar. Tartışma özgürlüğü
yerleşmemiş. Academie des Sciences’da merkeze bağlanmış bilim. Bürokratik bir
kabusa dönüşüyor.
Eric Brian – Historian of French Science
Fransız sisteminde sadece mucid değil aynı zamanda kraliyet
memurusunuz. Her türlü bilim ve teknoloji akademinin kontrolünde. Çalışmaların
yayınlanması korkunç yavaş. Bazen yüzyılı buluyor. Yayılamıyor. Endüstriyel
ilerleme boğuluyor ve yavaşlıyor. İngiltere’de daha bireysel her şey. Watt
burada olsa tasdiklemek için çok uğraşırdı diyor. Behind this industrial
inertia was a French court, stuck in an increasingly obsolete world view.
Güzel bir örnek veriyor. Fransa krallığı dünyadaki
zenginliği sabit, finite olarak görüyor ve arttırmanın tek yolunu savaş, ele
geçirme olarak düşünüyor. İngiltere’de ise zenginliğin infinite olduğu,
başkasınınkine musallat olmadan kendi zenginliğini arttırabileceğin ilkesi var.
Var olan zenginlikten pay kapmaya çalışmak yerine yeni zenginlikler yaratılabileceği
inancı. Osmanlıda'da Fransa'daki buhastlaık var. Bu farklı yaklaşımı bizim tarihçilerden duymamıştım.
Pasta örneği.
New Wealth could actually be created fikrinin göbeğinde
London var.
Thames: The center of trade, politics and government. Ticaret
ve politika daha yakın. Fransa’da ise aristokratlar fazla destek olmuyor.
Britain’s foreign and defense policy was different than
France and Spain. Kıta avrupası büyük ordular kurarken Britain royal navy’nin
kurulmasına öneclik veriyor. To protect and encourage private traders. As a
result, from the start of the 18th century, Britan was the naval super power.
Largest fleet in the world. İkinci dünya savaşına kadar böyle devam etti.
Bu destekle 18.yyda ticaret patladı.
West Indies. Island of Antigua
Burada British Royal Navy üssü var ve başka kimsenin bu
bölgede ticaret yapmasına izin vermiyor. Coğrafyası itibarıyla hurricane’den
güvenli. 8-15 gemi alıyor. Gemiler burada bakılıyor. Standing fleet olması
önemli. French fleet mostly went back every year. Source of the funding for the
British ind. Rev. bu şekilde ticaretle elde edildi.
18yy ortalarında eski rakipler Fransa ve İsp Seven Years War
naval victories ile silinir. Ticaretin bayraktarı olur deniz filosu. Kuzey
Amerikadan tütün getirir. Hindistandan baharat. Çinden çay. A commitment to
free trade was the policy of Brit government 1688’den
beri ilkesi.
Ind rev sonucu economic liberalization oluştu. Devlet çok
karışmıyor tüccarlara. Fransa’da devlet baskıcı ve entrepreneurship gelişemiyor.
West Indies’de mesela plantations kuruldu. Bazı empty mills
hala duruyor. Fakat bu zenginlik yerllerin sömürülmesi sonucunu da doğurdu.
Kölelik. Çok kötü koşullar var. Üç seneden fazla dayanamıyorlar genelde. Brits
transported more than 2 million slaves across the Atlantic. Sugar cane
tarlasında çalışıyor. Zor bir ürün. West Indies. 1790’larda sugar britain’ın
baş ithal malı. Hem kendi kullanıyor hem Avrupa piyasalarına satıyor.
Sugar Mill.
Zenginlik aktıkça Banks ve stock exchange kuruldu London’da.
İnsanlar ihtiyaçları olandan fazla para sahibi olmaya başladı ilk kez. Orta
sınıf gelişti. İnce zevkler çıkıyor. Tea came from China and the sugar from the
West Indies. New household equipments. Josiah Wedgwood. Advertising ve marketin
kurucularından. Marketin guru'su Thomas Bentley ile çalışıyor. West End’de ilk
showroom. Dükkanlar ardı ardına açılıyor.
Rebinding gold gilt to glaze. A new pottery technique.
Kraliçenin patronajını alırsam herkes benim ürünlerimi alır düye düşünür.
Aylarca farklı gilding metodları dener. Kraliçe’ye bir çay takımı yapar. Gilt,
honey ile yapılarak gold daha pliable kılınmış. Social aspriation of the middle
classes’ı hedefliyor. Statü’nün çay takımlarında önemli bir faktör olduğunu
bilioyr. Soylulara hizmet eden ünvanlarıyla satıyor.
16 ve 17. yy'da road system was very bad.
Parishes kendi sınırlarında highway’ler yapmaktan sorumlu.
Bu durum karışıklşığa ve ihmallere yol açıyor. Once again the parliament was
willing to legislate to support trade. 1706’da it passed an act which allowed
local businessman to build and run
turnpike roads. In return they could charge travellers a toll for using their
road. Other Turnpike Acts soon followed. Paralı geçiş karşılığı yol yapma.
North Staffordshire’da seramik fabrikaları var. Yola ihtiyaç
azami. Ham madde getirmek, ürünleri götürmek çok zor. Mal zaten kırılgan.
Katırlarla taşınıyor. 1763’de Josiah bir transport revolution getiriyor. Petitioned
the parliament to make road from his factories to the marketplace.
1706’da 300 miles olan turnpike roads, 70 yılda 15.000
miles’a ulaştı.
Fransa’da hükümet tayin ediyor sadece, Local business man
dikkate alınmıyor. Onlar industrial centers değil military centers'ı bağlıyor
yollarla.
Brit yolları düzelince nakliye süreleri ve kayıplar azalıyor
ve ekonomi iyice canlanıyor.
Another great thing: canals: the motorways of the 18th
century. Once again private entrepreneurs led the way.
Gerek kömürü getirmek gerek ürünleri göndermek için sürekli
alternatif arayışları. Josiah düşünüyor. North Staffordshire MP ve peers’In
desteğini alır kanal yapımı için parliament’a petition göndererek Trent and
Mersey kanalının yapımı için bir firma kurulmasını ister. Brindley yapıyor
kanalı. Tünel kazıyor dağın içinden. 7 yıl sürüyor. Katırların insanların
hamallığından kurtuluyorlar.
These canals were built across Britain linking coasts and
naviguable rivers transforming the profitability of British ind.
Canals ind rev’in bir sembolü adeta. Raw materials to
factories and finished goods to markets.
1851’deki Great Exhibition zamanında Crystal Palace’da
100.000 exhibits glorified the might of Brit industry. Lighthouse, lokomotif
engine, looms for textiles manufacture, turbines her çeşit endüstriyel ürün
teşhir edilmiş ve 6 ayda 6 milyon kişi gezmiş.
Britain o dönem world coal’un üçte ikisini üretiyor and half
the world’s iron.
In the 18th century there was a commitment to and engagement
with the potential of the new. New ideas, processes, machines, devices all of
which unlocked the resources of the society, unlocked the resources of the
contry and took Britain into a new world of activity and energy.
